भूपेन्द्र जि.सी.,पोखरा

हिरा थापामगरले नेपाली स्क्वासको एक युग नै राज गरे । डेढ दशकभन्दा बढी समय च्याम्पियनको रुपमा बिताएपछि उनले करिअरबाट बिदा लिए । हिराले खेलाडीको रुपमा करिअरलाई बिट मारेपनि उनको घरमा भित्रिने उपाधिमा भने पूर्णविराम लागेन । फरक यति मात्रै रह्यो । पहिला आफूले जित्थे, अहिले उनकै प्रशिक्षणमा छोरा अमृत थापामगरले जित्छन् ।

तीन महिना पोखरामा सम्पन्न नवौं राष्ट्रिय खेलकुद अन्तर्गत पुरुष एकलतर्फ अमृतले स्वर्ण जिते । राष्ट्रिय प्रतियोगितामा यो अमृतको ह्याट्रिक स्वर्ण थियो । ५५ वर्षीय बुबाको बिरासतलाई २६ वर्षीय छोरा अमृतले निरन्तरता दिएका छन् । बुबाले खेल्दै आएको खेललाई निरन्तरता दिनु नयाँ कुरा होइन । तर सोहि सफलताको सिलसिलालाई निरन्तरता दिने बिरलै हुन्छन् ।

सन् २०१६ मा भारतको गुहावटीमा भएको १२ औं सागपछि हिराले स्क्वासबाट सन्न्यास लिए । त्यसअघि उनले चार वर्ष छोरासँगै खेले । बुबालाई हराउँदै अमृत सन् २०१२ मा पहिलो पटक च्याम्पियन बने । त्यसपछि बुबाले छोरालाई हराउन मुश्किल पर्न थाल्यो । पाँचौं र छैटौं राष्ट्रियमा हिराले स्क्वासको स्वर्ण जिते ।

त्यसअघि स्क्वास राष्ट्रिय खेलकुदमा सहभागी थिएन । त्यसपछि अमृतले सातौं, आठौं र नवौंमा स्वर्ण जितेका छन् । अमृतले यसलाई ठूलो उपलब्धी मानेका छन् । ‘म यसलाई मेरो ठूलो उपलब्धी मान्छु । किनभने मैले बीचको समयमा केहि प्रतियोगितामा जित निकाल्न सकेको थिइनँ । जित्ने बानी हराएको जस्तो भएको थियो । तर राष्ट्रियमा लगातार तीन पटक उपाधि जित्नु सामान्य कुरा होईन’, स्वर्ण जितेपछि अमृतले भने ।

बुबा हिरा अहिलेको अवस्थामा जोकोही पनि च्याम्पियन बन्न सक्ने बताउँछन् । ‘मलाई लाग्छ जोकोही पनि च्याम्पियन बन्न सक्छन् । मेरो छोरा च्याम्पियन भयो । उ भोली पनि हुन्छ भन्ने हुँदैन । त्यसको लागि उसले मिहिनेत गर्नुपर्छ नै । अहिले स्वर्ण जित्न धेरै मिहिनेत गरेको छ । यहाँ आउने सबै मेरा विद्यार्थी हुन् । सबै मेरा लागि समान हुन्’, उनले भने ।

नवौं राष्ट्रिय खेलकुदमा हिरा स्क्वासका मुख्य प्रशिक्षक थिए । उनले सक्रिय खेलाडी जीवन बिताउँदा अन्तर्राष्ट्रिय सहभागिता जनाउने अवसर निकै कम पाउँथे । सन् १९९४ देखि २०११ सम्म नेपालमा उनी लगातार च्याम्पियन बने । त्यो समय उनको एकछत्र राज थियो । सन् २०१२ पछि उनी आफ्नै छोरा अमृतसँग पराजित हुन थाले ।

स्क्वासबारे नेपालमा धेरैलाई थाहा नहुँदा प्रतिस्पर्धा पनि कम हुने हिराको बुझाइ छ । ‘स्क्वास खेल बारे नेपालमा धेरैलाई थाहा छैन । थाहा भएपनि खेल्न मिल्ने कोर्ट विरलै भेटिन्छन् । जसले गर्दा प्रतिस्पर्धा निकै कम छ,’ उनले भने ।

‘एक समय थियो स्क्वास ठूलाबडाले खेल्ने भन्ने । तर खेलको हिसाबले स्क्वास धेरै सस्तो हो । यो माथि आउन नसक्नुको कारण यसको संरचना बनाउन नसक्नु हो । खेलस्थल बनाउन भने महँगो पर्छ’, हिराले भने ।

अमृत बुबासँग खेल्न पाउँदा र प्रशिक्षण गर्न पाउँदा झनै खुशी छन् । उनले सबै कुरा बुबालाई खुलेर भन्न सक्छन् । बुबाले छोराको समस्या सजिलै बुझ्न सक्छन् । ‘बुबासँगै खेल्न र सिक्न पाउँदा धेरै खुशी लाग्छ । कोर्ट भित्र पसेपछि त प्रतिस्पर्धी नै हो । परिवार र नाता भन्ने हुँदैन । तर जसले सिकायो उसैसँग खेल्न पाउँदा धेरै खुशी लाग्छ’, अमृतले भने ।

‘मलाई सिक्न धेरै सहज भयो । अरुलाई त स्क्वास जाउ भन्नुपर्छ । कतिपयका बुबा आमालाई नै यो खेल बारे थाहा हुन्न । स्क्वास हाम्रो देशमा मुख्यता धेरैलाई नै थाहा छैन । थाहा भएकोले लिएपनि खासै रुचि हुँदैन । बुबाले खेलेको सानैदेखि हेर्दै सिकें । त्यो समय भर्खर युट्युब आएको हुँदा अझ प्रभावित भए’, अमृतले भने ।

नेपालमा फुटबल, क्रिकेट र भलिबलमा बढी लोकप्रिय भएका खेल हुन् । नाम र दाम दुबै हुँदा क्रिकेट र फुटबलमा धेरै आर्कषित हुन्छन् । तर अमृत स्क्वासमा लागे । सुरुमा उनी स्कुलमा फुटबल खेल्थे । स्कुल सकेर १२ पढ्न थालेपछि उनले स्क्वास रोजेका थिए । अन्य खेलमा भन्दा यसमा छिटो ठूलो उपलब्धी हात पार्नसक्ने सम्भावना देखेर लागेको बताउँछन् ।

‘स्क्वासमा खेलाडी थोरै छन् । ठूला उपलब्धि हासिल गर्न सजिलो हुन्छ । त्यसैले यता लागेको हुँ । स्कुलमा त फुटबलको कप्तान थिए । फुटबलमा पनि अवसर आएको थियो’, अमृतले विगत सुनाए । अमृत आफ्नो बुबाबाट स्क्वासको लागि दिएको त्याग र निरन्तरता सबैभन्दा प्रभावित भएको कुरा बताउँछन् ।

हिराले बत्तिसपुतली स्क्वास क्लबबाट सिकेका हुन् । निजी क्लबमा सामान्य जागिरको क्रममा उनले स्क्वास सुरु गरेका थिए । उनको घर भने गोरखा हो । जागिरका क्रममा अभ्यास गर्दै गए । त्यसपछि उनलाई एकदमै राम्रो लाग्यो । अनि निरन्तरता दिए । उनले २०१८ इन्डोनएसिया र २०१९ को सागमा नेपाली टोलीको प्रशिक्षक बनेर काम गरे ।

सन् २०१२ पछि उनले आफ्नै छोरासँग हार्नुपर्यो । चार वर्षसम्म छोरासँग पराजित हुँदै दोस्रोमा चित्त बुझाउनु पर्यो । उनी आफ्नो भन्दा छोराको फिटनेश स्तर राम्रो हुँदा पराजित भएको बताउँछन् ।

‘बुबालाई हराएको नभएर आफैंले जितेको हो । बुबालाई हराउँदा समय धेरै खुसी लाग्यो । कतिपछि जितेको थिए । बाहिरबाट मलाई धेरै समर्थन र हुटिङ पनि आएको थिए’, अमृतले बुबालाई हउँदाको क्षण सुनाए ।

छोराछोरी हरेक बुबाआमाको सपना हुन् । त्यसैले बुबाआमा सधैं छोराछोरीको खुशीमा रमाउँछन् । बुबाहरु छोराछोरीबाट आफूले पूरा गर्न नसकेको सपना पूरा गर्देउन् भन्ने पनि चाहन्छन् । हिरा उनी आफैं स्क्वासमै रहेको हुँदा छोरा पनि यसैमा खेलोस् भन्ने लागेको बताउँछन् ।

‘म खेलाडी र प्रशिक्षक भएको नाताले नै स्क्वासमा लागेको थियो होला । म नभएको भए किन लाग्थ्यो होला र’, उनले भने । बुबाको म न हो । कहिलेकाहीँ छोराको लागि हार्दिन्छु जस्तो लाग्थ्यो वा लाग्दैन थियो होला । धेरैको मनमा यो कौतुहलता हुनसक्छ । हिरा खेलमा त्यस्तो सोच नआउने बताउँछन् ।

‘भित्र पसेपछि प्रतिद्वन्द्वी हो । धेरै पटक खेल्यौं । भित्र छिरेपछि बाबुछोरा र दाइभाइ भन्ने नै हुँदैन । उसको क्षमता राम्रो छ । अव राज्यले लगानी गर्नुपर्छ,’ उनले थपे ।

‘राज्यलाई कुन खेललाई कस्तो सेवा सुविधा र संरचना चाहिन्छ । त्यसै अनुसार लगानी गरेमात्रै माथि आउँछ । हामीले छोराको लागि सबै किन्नुपर्ने अवस्था छ । नेपालीमा खेलकुदमै लागेर करिअर बनाएका थोरै होलान् । अरु त आफूले आफ्नै खर्चमा गरेका छन्’, हिराले भने ।

हिरा छोरा अमृतबाट ठूला उपाधि चाहन्छन् । ‘खेलकुदमा लागेपछि राष्ट्रिय, साग, एसियन हुँदै ओलम्पिक ठूला उपाधि हुन् । ओलम्किपमा त छैन । तर सकेसम्म ठूला उपाधि जितोस् भन्ने हुन्छ’, हिराले भने ।

अमृतले बुबाका लागि आफूले अझ मिहिनेत गरिरहेको बताए । ‘बुबाको लागि जिताउन पर्ने धेरै उपाधि छन् । स्क्वासमा प्रोफेस्नल स्क्वास युएसए हुन्छ । एकदमै प्रोफेस्नल हुन्छ, त्यो जित्न पाए हुन्थ्यो भन्ने छ’, अमृतले भने ।

नेपालमा मुख्यतया राजनीति वातावरण र राज्यले लगानी नगर्नु समस्या रहेको अमृतको बुझाइ छ । जुन बेला प्रतियोगिता आउँछ त्यो वेला मात्रै तातिनुले यो भन्दा माथि आउन मुश्किल पर्ने अमृत बताउँछन् ।

पाचौं राष्ट्रिय खेलुदमा अमृत सानो थिए । तर पनि खेलेका थिए । अमृतले आफ्नो अगाडी नै बुबाले स्वर्ण जितेको देखे । त्यो उनको लागि एक उत्कृष्ट क्षण हो । छैटौं राष्ट्रियमा भने एसएलसी दिनु पर्ने हुँदा होस्टेलमा थिए ।

अन्तर्राष्ट्रिय खेल खेल्न नपाउँदा अमृतले आफ्नो स्तरमा सुधार गर्न पाएका छैनन् । उनी आफ्नो स्तर पनि मापन गर्न कठिन परेको छ । ‘अन्तर्राष्ट्रिय खेल नहुँदा धेरै असर पर्छ । किनभने नेपालमा एउटा सानो समुदाय छ । सबैलाई एक अर्काको खेल राम्रोसँग थाहा छ । कसले कस्तो खेल्छ र कुन खेलाडीको स्तर के हो सबै थाहा हुन्छ । विदेशमा कहिल्यै भेटेको हुँदैन । दुई तीन महिनामा त्यसैपनि खेल परिवर्तन भएको हुन्छ । अन्तर्राष्ट्रिय खेल खेल्न नपाउँदा धेरै पछि परेका छौं’, अमृतले टुंग्याए ।