क्रियटिभ भ्वाइस

टीएस ठकुरी

‘माछापुच्छ्रे फेवातालमा पौडी खेल्दो रैछ, पोखरा त साँच्चिकै पो पोखरा नै रैछ’ – रुकुममा जन्मिएर नेपालगन्जलाई कर्मथलो बनाएका सुप्रसिद्ध गायक प्रेमप्रकाश मल्लले कुनैबेला पोखराको महिमागान यसैगरी गाएका थिए ।

प्राकृतिक सौन्दर्यताको वरदान पाएको पोखरा वास्तवमा धेरै हिसाबले जोकोहीको मनमुटुमा बस्न सफल छ, जसरी नेपालको राष्ट्रिय खेल भलिबल आम नेपालीको मनमस्तिष्कमा बसेको छ । यी वाक्यांशमा कतिपयको सहमति वा विमति पनि होला, राख्न पाइन्छ । तर पोखराले जसरी लोभ्याएको छ, भलिबलले नेपाली खेलकुदको फराकिलो क्षितिजमा आफुलाई लोकप्रियताको शिखर चुमेर प्रमाणित गरिदिएको छ ।

भनौं, एकदशक यता भलिबल लोकप्रियताको सर्वोच्च शिखरमा उभिएको छ । शिखर चढ्न जति कठिन छ, त्यही उभिरहन त्योभन्दा कठिन छ । भलिबल अनवरत लोकप्रिय छ । पल्सर स्पोर्ट्स अवार्डका सम्बन्धमा मतैक्यता नहोला । कतिपय कुण्ठित आत्मा पनि छन्, जसले प्रशंसाका शब्द खर्चिन कन्जुस्याईं गर्छन् । तर, सत्य यही हो कि सिंगो नेपाली खेलकुदले गर्व गर्ने प्रतिष्ठित कार्यक्रम पल्सर स्पोर्ट्स अवार्ड मात्र हो ।

रिलका हिरोहरुका लागि दर्जनौं अवार्ड छन् नेपालमा, तर रियल हिरो(खेलाडी)का लागि पल्सर स्पोर्ट्स अवार्ड एकमात्र हो । त्यसैले यस अवार्डमा मनोनयन मात्र हुनु पनि खेलाडीका लागि गौरवको बिषय बन्ने गर्छ । यसबर्ष पनि अवार्ड पोल्टामा पार्न नसकेपनि बास्केटबल क्विन सदिना श्रेष्ठले फेसबुक वालमा लेखिन्–‘मेरा लागि मनोनयनमा पर्नु नै ठुलो कुरा थियो, जित्ने सबैलाई बधाई ।’

सदिना खेल पत्रकारमाझ रुचाइएकी पात्र हुन् । सदिनाको खेल प्रतिभा प्रमुख कारण नै हो, यसका अलावा उनको खेल संस्कार, बोली, भाषा, शैली र व्यवहार पनि अन्य कारण हुन् । आफ्नो पराजयमा पनि खेलकुदको भावना पोख्ने गज्जबको शैली देखिन्छ । सदिना मात्र हैन, गौरिका सिंह, आयशा शाक्य, सन्तोषी श्रेष्ठ, मण्डेकाजी श्रेष्ठ लगायत सबै स्टार खेलाडीहरुका लागि पल्सर स्पोर्ट्स अवार्ड जहिल्यै व्यग्र प्रतिक्षाको घडी बन्ने गर्दछ ।

यी सबै स्टार खेलाडीका लागि एउटा भव्य र साझा मञ्च हो, पल्सर स्पोर्ट्स अवार्ड । त्यही अवार्ड अन्तर्गत पिपल्स च्वाइस अवार्ड विधा छ । जसको नाम केही अघिसम्म पपुलर प्लेयर(लोकप्रिय) अवार्ड थियो । लोकप्रियताको कसी मापन गर्ने सम्बन्धमा केही जनगुनासो देखिएपछि सम्भवतः पिपुल च्वाईस(नागरिक छनोट) अवार्ड नामाकरण गरिएको हो ।

वास्तवमै नागरिकको भोटले जित्ने अवार्ड नै पिपल्स च्वाइस अवार्ड । यसमा पछिल्लो समय केही परिमार्जित गरिएको छ । यस अवार्डमा भलिबलले ६ पटक बाजी मारिसकेको छ । संयोग भलिबलको कोर्ट(प्लेइङ सेट)मा पनि ६ जना खेलाडी हुन्छन् । भलिबल यति भाग्यमानी बनिसकेको छ, कोर्टमा उत्रने जुनसुकै पोजिसनका ६ जना खेलाडी यो उपाधिबाट बिभुषित भइसके ।

त्यसैले त भन्न सकिन्छ, भलिबल वास्तवमै रैथाने खेल हो । शुद्ध अर्गानिक । नेपालको भुबनोट हेर्दा नेपालको माटो सुहाउँदो खेल भलिबल हो । हिमाल, पहाड, तराई जुनसुकै भुभागमा खेल्न सकिने भएकै कारण यो नेपालका लागि प्राथमिकीकरण गरिएको खेल हो । नेपाली माटोको सुगन्ध पाइन्छ भलिबलमा ।

नेपाली खेलकुद इतिहासका सर्वाधिक सफल मानिने सदस्यसचिव शरदचन्द्र शाहले सामाजिक एकता र सामुहिकताको भावना जागृत गर्न भलिबलमै जोड दिएका थिए । उनले सिमित खेलमा फोकस गरेका थिए, त्यसमा सामुहिक खेल भलिबल थियो । भलै त्यतिबेला नेपालले भलिबलमा उल्लेख्य प्रगति गर्न चुक्यो । कारण नेतृत्व तहको भरोसा गुम्दै गयो । भलिबलमा सन्नाटा छायो, ठुलै आँधी हुरी आउनुअघिको जस्तै ।

पुर्वजहरुले रोपेको बिउ फल्न यसरी सुरु गर्यो, हुरहुरी देखिन थाल्यो । पछिल्लो समय नेपालको महिला भलिबलले लय समात्यो । मनोरञ्जनरमण शर्माको नेतृत्वमा याम गुरुङ, निरोज मास्के, रञ्जन खड्का, जितेन्द्रबहादुर चन्दलगायत सक्रिय भलिबलकर्मीको उर्जामा भलिबलले छलाङ मारिदियो । दश बर्षे ‘माओवादी विद्रोह’का बेला हिमाल र पहाडका कुना कन्दरा तथा तराईका समतल फाँटका बस्तीहरुमा युद्धका कथा बुन्दै हिंडेका दलजित श्रीपाइली प्रशान्तले भलिबललाई जति नजिकबाट नियालेका थिए, सदस्यसचिव केशव बिष्ट उत्तिकै जानकार थिए ।

युवा तथा खेलकुदमन्त्री श्रीपाइलीको राष्ट्रिय खेल निर्क्यौल गर्ने प्रस्ताव तत्कालीन प्रधानमन्त्री पुष्पकमल दाहाल प्रचण्डले मन्त्रीपरिषदबाट सदर गराइदिए । यसले भलिबल परिवार यति उत्साहित बन्यो, उनीहरुले भलिबललाई गति दिने सवालमा कुनै कसर बाँकी राखेनन् । हरेक देशको आफ्नो राष्ट्रिय खेल हुन्छ, नेपालको थिएन । मन्त्री श्रीपाइली यसमानेमा सम्झिइने नाम बन्यो, जसले राष्ट्रिय खेल आधिकारिता दिलाए । त्यसैको नरिन्तरताका रुपमा राष्ट्रिय खेलकुद विकास ऐन २०७७ मा भलिबललाई राष्ट्रिय खेलकुदका रुपमा समावेश गरिनु भलिबल परिवारको सम्मानका रुपमा लिनुपर्दछ ।

यो सत्य हो की एक समय भलिबल नेपालको सबै भन्दा लोकप्रिय खेल थियो । सानो ठाँउमा खेल्न सकिने, सबैले बुझ्ने र कम खर्चिलो भएकै कारण पनि भलिबल लोकप्रिय थियो भन्ने बुझ्न गाह्रो छैन । भौगोलिक बनोट वा विकटता पनि भलिबल लोकप्रिय हुनुको अर्को कारण थियो । त्यसैले पनि होला भलिबललाई नेपालको माटो सुहाउँदो खेलको रुपमा व्यख्या गरिन्थ्यो, जुन ब्याख्या सहि थियो पनि ।

दक्षिण एशियाली खेलकुद(साग)को डेब्यु संस्करण(आठौं साग २०५६ नेपाल)मै कास्य पदकको स्वाद चाखेको नेपाली भलिबलको वास्तविक सुगन्ध क्रमिक रुपमा बाँड्ने काम महिला भलिबलले नै गरेको हो । एकातिर सफलताको पहाड उकालिदो भयो, अर्कोतर्फ नागरिक सम्मान प्राप्त हुने क्रम बढिरह्यो ।

नागरिकका हरेक सवालमा पत्रकारहरु वकालत गर्छन् कलममार्फत । तसर्थ पत्रकारको सम्मान नागरिक सम्मान हो । आम मानिसहरुले दिनेगरी मञ्चले पपुलर प्लेयर अफ दि इयर अवार्ड सुरुवात गर्यो । यो विधा समावेश भएको पहिले बर्ष मञ्जु गुरुङले उपाधि जितिन् । दोस्रो बर्ष अर्थात २०६७मा सिपोरा गुरुङले घलेकमैं यो अवार्ड ग्रहण गरिन् । तेस्रो बर्ष परिक्षा गुरुङको पालो थियो । पोखरा ह्याट्रिक गर्ने तयारीमा थियो । त्यतिबेला परिक्षा उच्च फर्ममा थिइन् । पोखरेली टिमका खास आकर्षण परिक्षाले आफुतर्फ खिचिसकेकी थिइन् । विडम्बना परिक्षाले यो परिक्षा दिन पाइनन् ।

यो अवार्ड लगातार पोखरा जाओस भन्नेमा आयोजक चाहन्थेन । गुरुङ मगरको बाहुल्य रहेको गण्डकी प्रदेश, सबै जातजातिको आपसी एकता, पोखरेली मन र परिक्षाको अब्बल प्रदर्शन जितका लागि पल्ला भारी थियो । डायस्पोराको माया उत्तिकै हुने निश्चितप्राय थियो । नेपाल खेलकुद पत्रकार मञ्च कम्तीमा यो अवार्ड देशभरि फैलियोस भन्ने चाहन्थ्यो । लोकप्रियताको मापनमा पोखरा त्यसबर्ष छुट्यो ।

पोखरा समग्र गण्डकी प्रदेशको ऐना हो । जहाँ बिभिन्न जातजातिको बसोबास छ । एकता र सदभावको उच्च कोटिको नमुना छ । पोखराले कसैलाई भेदभाव गर्दैन । सबैको सम्मान गर्छ । खेलाडीलाई औधी माया गर्छ, खेलकुदलाई उठाउन कुनै कसर बाँकी राख्दैन । पोखराको खास बिशेषता यही हो । त्यसैले त सहारा क्लबको आहा रारा गोल्ड कपको लयलाई रोक्ने तागत कसैसँग छैन । सफल पोखरा म्याराथन एउटा उच्चकोटिको ब्रान्ड बनिसकेको छ ।

भलिबल त पोखराको पर्यायवाची भइगयो । मञ्जु, सिपोरा, परिक्षा, सञ्जु, मान्ती आले लगायत धेरैलाई पोखराले जन्मायो । राष्ट्रिय मञ्चमा चिनायो । ज्ञानुबाबा स्कुलले ठुलो भरोसा दियो, शुभकन्या(गुरुङ) म्याडमको सामिप्यतामा हुर्कने अवसर प्राप्त गरे मञ्जु, परिक्षा र अरुणाहरुले । सायद यतिबेला शुभकन्या म्याडमको छाती गर्वले ढक्क फुल्दो हो ।

चौघेराभित्रको ज्ञानुबाबाले मञ्जु, परिक्षा र अरुणा जस्ता खेलाडी यो देशलाई दियो । फिस्टेलले सिपोरा दियो । टप्सको पनि उत्तिकै योगदान रह्यो । पोखराको बिशेषता यो पनि हो । सम्बन्धित निकायले फेरिपनि ज्ञानुबाबा, फिस्टेल र टप्सलाई आकर्षित गर्ने योजना तर्जुमा गर्दा मञ्जु, सिपोरा र अरुणा पक्कै जन्मिनेछन् ।

खेलकुद लिजेन्ड खड्ग (रानाभाट) दाइ र तेज (गुरुङ) दाइहरुले भुतपुर्व खेलाडी मञ्च जन्माएर सुरु गरेको सफल पोखरा म्याराथनले डेढ दशकको यात्रा पुरा गर्नु पक्कै चानचुने हैन । बसन्त थकाली दाइ, विक्रम थकाली दाइ, वीरभद्र दाइ र केशव थापा दाईहरुले डोराएको सहारा क्लब र आहा रारा गोल्डकप त देशकै उत्कृष्ट दृष्टान्त बनिसक्यो ।

दुई दशकको यात्रा पक्कै सहज थिएन, सहाराले देखाइदियो । अनाथहरुका लागि खोलिएको सहारा एकेडेमी छिर्दा जोसुकैको शिर झुक्छ । यसमा जति प्रशंसा गरेपनि कमै हुन्छ । किनकी यसको संस्थागत विकास वास्तवमा अनुकरणीय छ, लोभलाग्दो छ ।

राष्ट्रिय तथा अन्तर्राष्ट्रिय स्तरमा आफ्नो पहिचान स्थापित गरेका व्यक्तित्वहरुको एकता नै पोखराको बिशेषता हो । माछापुच्छ्रे हिमालको काखमा क्रिकेट खेलिरहेको दृष्य कैद गरी अन्तर्राष्ट्रिय क्रिकेट काउन्सिल(आइसीसी)बाट पुरस्कृत चर्चित फोटोपत्रकार सुदर्शन रञ्जित खेलाडीलाई कसरी सेलिब्रिटी बनाउने अभियानमा निरन्तर साधनारत छन् ।

उनको योगदानलाई कहिल्यै कम आँक्न सकिन्न । उनी खेलाडीको फोटो मात्र खिच्दैनन्, खेलाडीलाई सही मार्ग देखाउने काम गर्छन् । चाहे मञ्जु होस, चाहे सिपोरा वा राष्ट्रिय फुटबल टोलीका पूर्व कप्तान अनिल गुरुङ । यी सब पोखरेलीका खास गुण हुन्, पोखरेलीका परिचय हुन् ।

भलिबल खेलाडीलाई देशकै प्रतिष्ठित अवार्ड दिलाउन पोखराले पक्कै योगदान दियो, त्यो भन्दा वेशी अर्कोतर्फ भलिबलको लोकप्रियता हो । यसका केही आधार छन् । यस अवार्डका लागि पोखरेली खेलाडी मात्र रोजाइमा परेनन्, काठमाडौंको नैकापस्थित सपना बोकेको र दृढ लक्ष्यका साथ अघि बढेको भौगोलिक क्षेत्रफलका हिसाबले साँघुरो चौघेराभित्र रहेको न्यु डायमन्ड स्कुलमा जन्मिएकी रमिला तण्डुकार पनि लोकप्रिय खेलाडी अवार्डका लागि योग्य बनिन् । उनले नेवारी पोशाकमा ट्रफी उचाल्दा माहोल बेग्लै थियो ।

कुमार राई र सुनकेसरी मालीहरुले रोपेको र गोडमेल गरेको न्यु डायमन्ड नेपाली भलिबलमा सर्वाधिक रुचाइएको टिम बनिसकेको छ । त्यसपछि कैलालीमा जन्मिएकी सरस्वती चौधरीले थारु पोशाकमै यो चर्चित विधाको अवार्ड लिइरहँदा समग्र तराईले गर्व गरेको हुनुपर्छ । सरस्वती पनि तीन नै खेलाडी हुन्, जसले पोरखाबाटै भलिबलमा आफ्नो क्षमता प्रस्तुत गरिन् ।

यसले भलिबल तराईमा पनि उत्तिकै लोकप्रिय रहेको सावित गरिदियो । गत संस्करणमा यो अवार्डका लागि काठमाडौंकै रेश्मा भण्डारीले बाजी मारिन् । टिमका हिसाबले पोखराका मञ्जु र सिपोरा, न्यु डायमण्डका रमिला र एपीएफ क्लबका सरस्वती र रेश्मा पिपल्स च्वाइस(नागरिक छनोट) अवार्डबाट बिभुषित भए ।

यसबर्ष नेपाली भलिबल राष्ट्रिय टिमकी कप्तान अरुणा मनोनयनमा पर्नासाथ धेरैका आआफ्नै अनुमान थिए । तर ती कतिपय अनुमान गलत सावित भए । अन्ततः अरुणा नै पिपल्ल च्वाईस अवार्डको असली हकदार बनिन् । अरुणाले भलिबल इतिहासमै सुनौलो अक्षरले नाम लेखाइसकेकी छिन् ।

नेपालले सेन्ट्रल जोन भलिबलको उपाधि जित्दा वा दक्षिण एशियाली खेलकुद(साग) इतिहासमा रजत पदक जित्दाको कप्तानी भुमिकाले अरुणाको नाम लामो समयसम्म स्मरण गर्नुपर्ने हुनसक्छ । किनकी नेपाली भलिबलका जानकारहरुकै भनाइमा यत्तिको उपलब्धि प्राप्त गर्न अब केही बर्ष उति सजिलो छैन ।

म्याग्दी स्थायी घर भएकी अरुणाको खेल कौशल भने पोखरामै निखारिएको थियो । उनी निकै अनुशासित खेलाडी हुन् । उनको खेल्ने आफ्नो शैली छ । यद्यपी स्टाइलिस खेलाडीको पंक्तिमा उनी देखिन्नन् । त्यसैले धेरैले उनको लोकप्रियतामाथि शंका गर्नु स्वभाविक थियो । यद्यपी उनको साथ समग्र पोखराको थियो, गण्डकी प्रदेशको थियो । अझ भनौं नेपाल र नेपालीको साथ थियो ।

बधाई छ अरुणा । पोखरेलीको मात्र हैन, नेपाल र नेपालीको माया पायौ । यसका लागि पनि पोखराले न्यानो साथ दियो, आड र भरोसा दियो ।

त्यसैले भन्न मन लाग्छ, पोखरा त साँच्चिकै पोखरा नै रैछ, अरुणा साँच्चिकै सर्वप्रिय रैछ । अझ भनौं भलिबल त साँच्चिकै लोकप्रिय रैछ ।