‘भलिबल डे’

काठमाडौं (हाम्रो खेलकुद) – भलिबल नेपालको राष्ट्रिय खेल घोषणा भएको आज (बिहीबार) तीन वर्ष पुरा हुँदै चौथो वर्षमा प्रवेश गरेको छ । नेपाल भलिबल संघ (एनभिए) ले हरेक जेठ ८ गते लाई भलिबल दिवस ‘भलिबल डे’ को रुपमा मनाउँदै आएको छ । तर, कोरोना भाइरस कोभिड १९ को संक्रमण रोक्न सरकारले झन्डै दुई महिना देखि गरेको लकडाउनका कारण एनिभएले यस वर्ष भलिबल डेका दिन कुनै औपचारिक कार्यक्रम राखेको छैन ।

तत्कालिन माओवादी केन्द्रका अध्यक्ष पुष्पकमल दाहाल (प्रचण्ड) प्रधानमन्त्री र माओवादी केन्द्रकै दलजित विके श्रीपाइली युवा तथा खेलकुद मन्त्री रहँदा सरकारले २०७४ जेठ ८ गते गते भलिबललाई नेपालको राष्ट्रिय खेल घोषणा गरेको थियो । त्यहि मितिलाई एनभिएले विशेष दिनका रुपमा विभिन्न कार्यक्रम गर्दै आएको थियो ।

संघका अध्यक्ष मनोरन्जनरमण शर्माले यो वर्ष कोरोना कहरका कारण भलिबल दिवसको दिन कुनै औपचारिक तथा अनौपचारिक कार्यक्रम नगर्ने बताएका छन् । तर, पनि सम्भव भएसम्म भिडियो कन्फ्रेसमार्फत एक आपसमा भलिबल दिवसको शुभकामना आदान प्रदान गरिने तयारी भएको अध्यक्ष शर्माले बताए ।

संघ सँगकै समन्वयमा न्यु डायमन्ड एकेडेमी नैकापले भलिबल डेको अवसरमा हरेक वर्ष विद्यालय स्तरीय छात्रा भलिबल प्रतियोगिता आयोजना गर्दै आएको थियो । जावलाखेल भलिबल प्रशिक्षण केन्द्रलगायत भलिबलसँग सम्वन्धित क्लब तथा संघ सस्थाले यही दिनमा विशेष कार्यक्रमको आयोजना गर्दै भलिबल दिवस मनाउँदै आएका थिए ।

राष्ट्रिय खेलका लागि विभिन्न खेलले आ आफ्नो दाबी प्रस्तुत गरेपनि कम लगानी र भौगोलिक बनोट सुहाउँदो भन्दै भलिबललाई राष्ट्रिय खेल घोषणा गरिएको थियो । त्यसअघि कबड्डी र डन्डीवियोलाई नेपालको राष्ट्रिय खेल मानिदै आएपनि यो आधिकारिक थिएन । संघिय संसदबाट बुधबार मात्र पारित राष्ट्रिय खेलकुद विधयक २०७६ मा पनि भलिबलाई राष्ट्रिय खेल उल्लेख गरिएको छ ।

राष्ट्रिय खेलको मान्यता पाएसँगै भलिबल वृत्तको माहोल निकै उल्लासमय बनेको थियो । अहिले भलिबल राष्ट्रिय खेल बनेको तीन वर्ष पार भएको छ । यो बीचमा भलिबललाई राष्ट्रिय खेलबाट हटाउने षड्यन्त्रसमेत रचिएको थियो । संघका अध्यक्ष शर्माले राज्य व्यवस्था समितिको बैठकमा उपस्थित हुँदा त्यहाँ उपस्थित सांसदहरु नै राष्ट्रिय खेलबारे अनविज्ञ रहँदा शंका उत्पन्न भएको बताएका थिए । तर, बुधबार विधयक पारित भएसँगै राष्ट्रिय खेलका विषयमा रहेको सबै खाले शंकाको अन्त्य भएको छ ।

राष्ट्रिय खेल भएपछि दुई अन्तर्राष्ट्रिय पदक

भलिबल नेपालको राष्ट्रिय खेलपछि नेपालले अन्तर्राष्ट्रिय स्तरमा पनि पदक जित्न सफल भएको छ । यो बीचमा नेपालले दुई अन्तर्राष्ट्रिय पदक जित्न सफल भयो । दुवै पदक महिला भलिबल टोलीको गएको वर्ष जित्न सफल भएको हो । महिला टोलीले यो बीचमा दुई अन्तर्राष्ट्रिय प्रतियोगिता खेल्दै दुईमा पदक जित्दै नेपालमा महिला भलिबलको सम्भावनाको उजागर गरिदियो ।

गत वर्ष महिला टोलीले अहिले सम्मकै ठूलो सफलता हासिल गरेको थियो । कात्तिकमा बंगलादेशमा महिला टोलीले पहिलो सेन्ट्रल जोनमा ऐतिहासिक स्वर्णपदक जितेको थियो । मंसिरमा स्वदेशमा आयोजना भएको सागमा रजत पदक जित्न सफल भयो । त्यसअघि सागमा ३ पटक कास्य पदक जितेको भलिबल टोलीले रजत पदक ३६ वर्षे सागमा पहिलो पटक जितेको हो ।

अझ फाइनलमा भारतलाई कडा टक्कर दिएको थियो । ३–२ ले फाइनल गुमाएको नेपालले भारतलाई कुनै पनि सेटमा हराएको त्यो पहिलो पटक थियो । २०७३ मा नेपाली महिला टोलीले माल्दिभ्समा भएको विश्व च्याम्पियनसिप अन्तरगत एसियाली सेन्ट्रल जोनको छनोट खेलेको थियो । नेपालले छनोट चरण पार गर्न सकेन । जुन यसअघिको प्रदर्शनको आधारमा ठुलो सफलता हो ।

यो बीचमा पुरुष टोलीले दुई सेन्ट्रल जोनसँगै एसियन गेम्स र साग गरी ४ अन्तर्राष्ट्रिय प्रतियोगिता खेलेपनि पदक जित्न भने असफल रह्यो । यद्दपि नेपालको प्रदर्शन तारिफ गर्न योग्य नै थियो ।  भलिबल राष्ट्रिय खेल हुनु ठीक दुई महिनाअघि नेपालले २०१७ मा माल्दिभ्समा आयोजना भएको सेन्ट्रल जोनमा ऐतिहासिक कास्यपदक जित्न सफल भएको थियो । जुन नेपाली पुरुष भलिबल टोलीको लागि ठुलो सफलता हो ।

यस्तै सागमा पहिलोपटक समावेश भएको बिच भलिबलमा नेपालले १३औं साग अन्तरगत गत मंसिरमा पोखरामा भएको बिच भलिबलमा नेपाली महिला बिच भलिबल टोलीले कास्यपदक जितेको थियो ।

राष्ट्रिय खेल

भलिबल नेपालको भौगोलिक बनावट अनुसार जुनसुकै ठाँउमा खेल्न सकिन्छ । भलिबललाई कतिपयले माटो सुहाउँदो खेल पनि भन्छन् । भलिबल नेपालमा लोकप्रिय खेलमा पर्दछ । २०३३ मा आधिकारिक रुपमा नेपाल भलिबल संघ दर्ता भएपछि नेपालमा भलिबलले गति लिन थालेको थियो । सुरुवाती वर्षहरुमा भलिबलले राम्रै गति लिएपनि पछि विस्तारै सेलाउदै गएको थियो ।

लामो समय संघ निश्क्रिय रहेको इतिहास पनि छ । पछिल्लो दुई कार्यकाल यता भने संघ क्रियासिल छ । दानबहादुर तामाङ संघको अध्यक्षमा निर्वाचित भएर आएपछि नेपालमा भलिबलले आफ्नो पुरानो गति समात्दै देशव्यापी रुपमा भलिबलको माहोल सिर्जना गरेको थियो । यसमै मलजल थप्ने काम हालका अध्यक्ष शर्माले गरे । जसले गर्दा पनि भलिबल नेपालको राष्ट्रिय खेल बन्न सफल भयो । भलिबल सबैको चासो बन्यो । वर्षभरी दर्जनभन्दा बढी प्रतियोगिताको आयोजना गर्ने लहडै चल्यो ।

सरकारकै सहयोग छैन

सरकारले २०७४ मा भलिबललाई नेपालको राष्ट्रिय खेल घोषणा गर्यो । राष्ट्रिय खेल घोषणा भएको तीन वर्ष पुरा भइसक्दा पनि संघले सरकारबाट केही पनि आर्थिक सहयोग नपाएको अध्यक्ष शर्मा बताउछन् ।

‘राष्ट्रिय खेल भइसकेपछि हामीले सरकारबाट जे अपेक्षा गरेका थियौं । त्यो एक रत्ति पनि भएको छैन । विशेषगरी एक रुपैयाँ पनि आर्थिक सहायता पाएको छैन ’ अध्यक्ष शर्माले भने, ‘संघ अहिले पनि पदाधिकारीको खल्तीबाट पैसा निकालेर चलिरहेको छ । केही प्रायोजन, ओलम्पिक कमिटि र राखेपबाट केही आर्थिक सहयोगमा चलिरहेको छ । सधै यसरी चल्न सकिदैन । यसमा सरकारले बुझिदिनुपर्ने हो । सरकार र परिषदले भलिबललाई राष्ट्रिय खेल भनेर निर्णय गरिदिनुलाई उपलब्धि मानेका होलान् । तर, लगानीको पनि आवश्यकता छ ।’

सरकारको सहयोग नभएपनि हामीले आफ्नै पहलमा ठुलो सफलता हात पारेको अध्यक्ष शर्माले थपे । हाम्रो सहयोगीको रुपमा राष्ट्रिय वाणिज्य बैंक, सुमार्गी, उद्योग वाणिज्य महासंघ (एफएनसीसीआई), ओलम्पिक कमिटी र राखेप रहेको छ । नेदरल्यान्डसँग राम्रो सम्बन्ध भएका कारण खेल सामग्री विदेशबाट निशुल्क पाएर चल्न सकेका छन् ।

भलिबल नेपालको राष्ट्रिय खेल भएपनि संघ, मन्त्रालय , राखेपबीच तालमेल मिल्न नसक्दा उल्लेख्य मात्रामा भलिबलको विकास हुन सकेको छैन । आफ्नै सुविधा सम्पन्न भलिबल कोर्टसँगै भौतिक पुर्वाधार नबनेसम्म भलिबल प्रतियोगिताको बाढी आएपनि यसले भलिबललाई दीर्घकालीन रुपमा बिकासमा सहयोग पुग्नेछैन । राखेपले दुई ठाउमा ग्राउन्ड दिने कुरा भइरहेपनि पक्का भइसकेको छैन ।

सेन्ट्रल जोनको सफल आयोजना

संघको आफ्नै कोर्ट नहुनु र ठुला अन्तर्राष्ट्रिय प्रतियोगिता आयोजना गर्न अधिकार लिनु संघको लागि ठुलो चुनौतीको विषय थियो । यस्तो अवस्थाकाबीच पनि संघले गत भदौंमा पाँचौं संस्करणको एभीसी एसियन सेन्ट्रल जोन सिनियर पुरुष भलिबल च्याम्पियनसिप सफलतापुर्वक आयोजना गर्न सक्नु ठुलो सफलता हो ।

राखेप कभर्डहल १३औं दक्षिण एसियाली खेलकुद प्रतियोगिता सागको लागि पुर्ननिर्माणमा रहेका कारण संघले लगनखेलमा रहेको नेपाली सेनाको कभर्डहलमा प्रतियोगिता गराएको थियो । उक्त प्रतियोगितामा नेपालको प्रदर्शन उल्लेख्य नभएपनि सफल आयोजनाले सबैको मन जितेको थियो ।

संघको बजेट

भलिबल राष्ट्रिय खेल भइसकेपछि संघले हरेक वर्ष विभिन्न निजी कम्पनीसँग सहकार्य गर्दै वार्षिक बजेट तयार गर्दै आफ्नो तालिका अनुसार कार्यक्रम सञ्चालन गर्दै आइरहेको छ । संघले वार्षिक बजेट ७ करोडको हाराहारीमा पुगिसकेको छ ।

विश्व वरियतामा छलाङ

लगातारको उच्च प्रदर्शनसँगै नेपाली महिला भलिबल टोली पहिलोपटक विश्व भलिबल महासंघ ९फिभ० को वरीयतामा ठुलो छलाङ मार्न पर्न सफल भयो । नेपाली टोली अहिले विश्व वरीयताको ८६औं स्थानमा रहेको छ । यसअघि महिला भलिबल टोली १२१औं स्थानमा रहेको थियो । पुरुषतर्फ भने नेपाल १३८औं स्थानमा यथावत छ ।

युवा खेलाडीको आगमन, पुरानालाई वेवास्ता

भलिबल नेपालको राष्ट्रिय खेल घोषणा भइसकेपछि देशभर नै भलिबलको प्रतियोगिताको बाढी नै लागेको छ । यसले युवा तथा जुनियर खेलाडीको पनि आगमन भइरहेको छ । यसलाई सकारात्मक रुपमा लिन सक्नुपर्दछ । महिला र पुरुष दुवै टोलीमा नयाँ खेलाडीको आगमन भइरहेको अवस्थामा संघले पुराना खेलाडीलाई उचित रुपमा बिदाई गर्न नसक्दा संघले आलोचना खेप्नु परेको छ ।