प्रकाश तिमल्सिना, काठमाडौं

नेपाली खेलकुदको इतिहास पल्टाउने हो भने तेक्वान्दो खेलले नेपालीलाई निराश पारेको छैन । सधैं आशा दिलाएको छ । चाहे एसियाली खेलकुदमा व्यक्तिगत तर्फको सबै भन्दा ठूलो पदक होस् वा छनोट पार गरेरै ओलम्पिक खेल्ने इतिहास, यो सबै सफलताका गाथा तेक्वान्दो खेलाडीले नै रचेका छन् ।

सन् १९९८ मा बैंककमा भएको एसियाली खेलकुदमा तेक्वान्दो खेलाडी सबिता राजभण्डारीले रजत पदक जितिन् । नेपालले व्यक्तिगत खेलमा जितेको त्यो अहिले सम्मकै ठूलो पदक हो । त्यसअघि संगिना बैद्यले तेक्वान्दोको एसियन च्याम्पियनसिपमा स्वर्ण पदक जितेकी थिइन् ।

सन् १९९९ मा स्वदेशमा आयोजना भएको आठौं दक्षिण एसियाली खेलकुद (साग) मा तेक्वान्दो र कराते पहिलो पटक समावेश भए । दुवै खेलका अधिकांश खेलले लगभग सबैले स्वर्ण पदक जिते । तेक्वान्दोले सफलताका एकपछि अर्को खुड्किलो चढ्दै गयो । एसियाको छनोट चरण पार गरेर संगिनाले २००४ को एथेन्स ओलम्पिक खेलिन् ।

छनोट चरण पार गरेर ओलम्पिक खेल्ने उनी पहिलो नेपाली बनिन् । त्यसकै निरन्तरताका रुपमा एसियाडमा दुई पटक कास्य पदक जितिसकेका दीपक विष्टले २००८ को बेजिङ ओलम्पिकमा छनोट चरण पार गरेर प्रतिस्पर्धा गरे । यद्दपी संगिना र दीपक दुवैले ओलम्पिकमा भने अपेक्षा अनुसारको प्रदर्शन गर्न सकेनन् ।

ओलम्पिक पछि पनि दीपकले अर्को स्वर्ण पदक जित्दै सागमा चार संस्करणमा स्वर्ण पदक जित्ने तेक्वान्दोका मात्र नभई नेपालकै पहिलो खेलाडी बने । तेक्वान्दो त्यस्तो खेल हो । जसले नेपालमा एक सय एक खेलाडी जन्मायो । साग र एसियाडमा जित्ने अधिकांश खेलाडी अहिले विदेशमा छन् ।

तुलानात्मक रुपमा अन्य संघ भन्दा नेपाल तेक्वान्दो संघ व्यवस्थित पनि मानिन्छ । यद्दपी त्यहाँभित्र गुनासो नभएकै भने होइनन् । त्यसका वावजुद पनि संघ सञ्चालन प्रणालीको विकास गरेको खेल संघ हो तेक्वान्दो ।

यसपटक तेक्वान्दोले फेरि देशवासीको शिर गर्वले उचो पारेको छ । जापानमा जारी प्यारालिम्पिकको तेक्वान्दोमा शुक्रबार पलेशा गोवर्द्धनले गर्व गर्न लायक प्रदर्शन गरेकी छन् । कास्य पदक जित्दै नेपाली खेलकुदमा इतिहास रच्नबाट थोरैले चुकेपनि उनको प्रदर्शनलाई नेपाली खेलकुदले सधै स्मरण गर्नेछ ।

कुनै पनि ओलम्पिकमा दुई फाइट जित्ने पलेशा पहिलो नेपाली बनेकी छिन् । पहिलो खेलमै बेलायतकी खेलाडीसँग पराजित भएपनि उनले रेपेचेजमा कास्य पदकका लागि प्रतिस्पर्धा गर्ने मौका पाइन् । त्यसमा लगातार दुई खेल जित्दै उनी रेपेचेजको फाइनलमा पुगिन् । चीनकी खेलाडीलाई कडा टक्कर दिएकी पलेशाले अन्तमा १२–९ को अन्तरमा खेल गुमाउँदै पदकबाट बञ्चित भइन् ।

पलेशाले कास्य पदकको लागि भएको प्रतिस्पर्धाको पहिलो राउन्डमा अग्रता लिएकी थिइन् । दोस्रो राउन्डमा केहि कमजोर रहेकी उनले तेस्रो राउन्डमा पुनरागमन गर्दै खेल बराबरी पनि ल्याइन् । तर अन्तिम सेकेन्डमा अंक गुमाएपछि उनी पदकविहीन बन्न पुगिन् । निकै नजिक पुगेर पनि पलेशा पदक जित्न असफल रहिन् ।

पलेशको त्यहाँसम्मको यात्रालाई पनि नेपालले ठूलो उपलब्धि मान्नुपर्छ । सामान्य खेलमा त सरकारको पर्याप्त लगानी हुन नसकेको देशमा पारा खेलाडीका लागि त्यो अपेक्षा गर्नु मुर्खता नै हुन सक्छ । तर, फरक क्षमता भएका खेलाडी पनि उत्तिकै सक्षम छन् भन्ने पलेशाले फेरि एक पटक प्रमाणित गरेकी छिन् । पहिलो पटक पारालिम्पिकमा समावेश तेक्वान्दोमा पलेशाको यो प्रदर्शन स्मरणीय बनेको छ । उनले पदक जितेको भए पारा खेलको महत्वलाई सम्बन्धित निकायका साथै सरकारलाई बुझाउन अझै सहज हुन्थ्यो । त्यो एउटा अवसर भने पारा तेक्वान्दोले गुमाएको छ ।

पारा तेक्वान्दोले निकै अगाडि सम्म जान सक्ने सम्भावना देखाएको केहि वर्ष भयो । पारा तेक्वान्दोका एसियाली च्याम्पियनसिपमा पलेशासहित अन्य खेलाडीले पदक जितेका छन् । विश्व च्याम्पियनसिपमा पनि बलियो उपस्थिति देखाइसकेका छन् । तर, पारा तेक्वान्दोको खेलाडीको क्षमता बढाउन वा यो खेलको विकासका लागि सरकारी निकायको ध्यान भने अझै पुगेको छैन ।

तेक्वान्दो संघ अन्तर्गत रहेर गठन भएको पारा तेक्वान्दो कमिटीको सिमित साधान श्रोतका वावजुद यति सफलता मिलेको छ । संघका कोषाध्यक्ष रहेका कसिम मियाँ पारा तेक्वान्दोका संयोजक हुन् भने ओलम्पिक दीपक विष्ट सचिव । पारा समितिले सहयोगी र प्रायोजकहरुलाई आग्रह गरेरै खेललाई यहाँ सम्म डोर्याएको छ भन्दा फरक पर्दैन ।

अन्तर्राष्ट्रिय प्रतियोगितामा भाग लिन जाँदा बेला बखत केहि आर्थिक सहयोग गर्ने बाहेक सरकारले पारा तेक्वान्दोका लागि कुनै लगानी गरेको छैन । थोरै सहयोग गर्दा पनि पारा खेलाडीले विश्वमञ्चमा सफलता दिलाउन सक्ने सम्भावना पलेशाले देखाइसकेकी छिन् । पलेशाजस्ता थुप्रै प्रतिभावान खेलाडी पारामा छन् । त्यसतर्फ सरकारी खेल निकायको ध्यान जान आवश्यक छ ।

पलेशाले कास्य पदक जितेको भए नेपाल सरकारको खेलकुद पुरस्कार तथा सम्मान कार्यविधि २०७२ को अनुरुप उनले ५० लाख रुपैयाँ प्राप्त गर्ने थिइन् । प्रशिक्षकलाई ४ लाख ५० हजार र संघलाई ९ लाख दिने प्रावधान रहेको छ । सरकारको कुनै लगानीबिना पनि पलेशा कास्य पदक नजिक पुगिन् । सायद केहि सेकेन्डको अन्तरले पलेशाको हातमा कास्य पदक हुन पनि सक्थ्यो ।

सरकारले पुरस्कारलाई भन्दा तयारीलाई जोड दिएको भए सायद पलेशाजस्ता अन्य धेरै खेलाडीले नेपालका लागि पदक जित्ने सम्भावना बुन्थे । पदक जितेपछिको लगानीभन्दा पदक जित्न आधार तय गर्ने हो भने त्यसले राष्ट्रका लागि धेरै फाइदा दिन्छ । केहि सिमित व्यक्तिहरुको प्रयासले भएपनि यसपटक तेक्वान्दोले यो सफलता हासिल गरेको छ ।

झण्डै सात वर्षदेखि समिति आफ्नै प्रयासमा उभिने प्रयास गर्दै आएको छ । ठूलो सपना देखेर समितिले पलेशा र रन्जना धामीलाई पारा ओलम्पिक छनोटका लागि तयार पारेको थियो । कोरोनाका कारण छनोट खेल्न जान नसकेपछि वाइल्ड कार्ड प्राप्त गरेर पलेशाले पारालिम्पिक खेल्ने अवसर पाएकी थिइन् । पदक जित्नबाट थोरै चुकेपनि उनले नेपाली खेलाडीमा रहेको सम्भावनालाई विश्व सामू देखाएकी छिन् ।

स्याबास पलेशा । क्याबात पारा तेक्वान्दो ।