नेपालगञ्ज (हाम्रो खेलकुद)- नवौं धारा नेपालगञ्ज म्याराथनको‌ अघिल्लो दिन शुक्रबार नेपालगञ्ज कनक्लेभमा नेपाली खेलकुदका विषयमा मन्थन भएको छ ।

नेपालगञ्ज कन्क्लेभमा खेलकुदसँगै समाज, रोजगारी, साहित्य , उद्यमशिलता, पर्यटनलगायतका विषयमा अलग अलग सेसनमा चर्चा भएको छ ।
क्रियटिभ ह्याण्ड्सको आयोजनमा शनिबार हुने म्याराथनको पूर्वसन्ध्यामा आयोजित नेपालगन्ज कन्क्लेभमा ६ वटा सत्रमा मन्थनमा भएका थिए।
कन्क्लेभको पहिलो सत्र ‘खेलकुदसँग टुटेको कडी : शिक्षा, स्वाथ्य र खेलकुद्’ मा कर्णाली प्रदेशका प्रमुख सचिव चुडामणि पौडेल, विद्यालय सञ्चालक शशी स्वार, मुटुरोग विशेषज्ञ डा. विकास नेपाल, १३ औं सागमा १० हजार मिटर दौडमा स्वर्ण पदक विजेता सन्तोषी श्रेष्ठ सहभागी थिए । सेसनको मोडेरेसन हाम्रो खेलकुद डटकमका‌ सम्पादक प्रकाश तिमल्सिनाले गरेका थिए । 

नीति छ, कार्यान्वयन छैन

‘खेलकुदसँग टुटेको कडी : शिक्षा, स्वाथ्य र खेलकुद्’ मा बाेल्दै कर्णाली प्रदेशका प्रमुख सचिव चुडामणि पौडेलले राजतन्त्रपछि खेलकुदमा नीतिगत परिवर्तन त भयो र परिणममूखि बनाउन नसकिएको बताए । खेलकुदमा राजनीति हाबी भयो । खेलकुद नीति आएपनि समयसापेक्ष परिमार्जन नभएको उनको भनाइ छ । ‘ऐन त आयो तर कार्यन्वयन फितलो छ । आवश्यक साधन स्रोत र कार्ययोजना छैन । बजेटको अभाव छ । अहिले पनि खेलकुदमा ०.५ प्रतिशतभन्दा कम छ,’ उनले भने, ‘स्थानीय तहले पनि खेलकुदलाई शिक्षासँग जोड्ने काम गर्न सकेका छैनन् । बजेटबाट आउटपुट राम्रो निकाल्न सकेका छैनौँ ।’ 

उनले आफू खेलकुद क्षेत्रको जिम्मेवारीमा हुँदा पाँच ‘प’ मा केन्द्रित होऔँ भनेर सुरु गरेको बताए  । ‘पूर्वाधार, प्रतियोगिता, प्रशिक्षण, प्रतिभाको खोजी, प्रोत्सानका पक्षमा प्राथमिकता दिन सकेनौँ भने खेलकुदको विकास हुन सक्दैन । यी पाँच प लाई केन्द्रित गरौँ भनेर सुरु गरेका थियौँ । तर स्रोत पाउन सकेनौँ । निजी क्षेत्रलाई पनि आकर्षित गर्न सकेनौँ ।’ 
 
खेलकुदलाई आर्थिक र पर्यटनसँग पनि जोड्न जरुरी रहको उनको भनाइ छ । सबैभन्दा कमजोर पाटो कार्यान्वयनको भएको भन्दै उनले प्रस्ट मार्गदर्शन र कार्यान्वयन नहुँदा खेलकुदले फड्को मार्न नसकेकोमा जोड दिए । ‘खेलकुदलाई शारीरिक मात्रै होइन, मानसिक, सामाजिक र भावनात्मक विकास गराउँछ । तर, यसलाई हामीले आत्मसात गर्न सकेका छैनौँ,’ उनले भने ।  

उनले आठौं राष्ट्रिय खेलकुद प्रतियोगितामा मा नेपालगञ्जमा धेरै पूर्वाधार बनेको तर ती पूर्वाधार खण्डहरमा परिणत भएका उल्लेख गर्दै उनले प्रतियोगिता र प्रशिक्षण निरन्तर भएमा मात्रै पूर्वाधारको संरक्षण हुने दाबी गरे । ‘खेलकुदको विकास गर्ने हो भने जरैबाट लाग्नुपर्छ । राष्ट्रपति रनिङ शिल्ड खेलाडी उत्पादनको थलो थियो । तर वर्षमा एउटा प्रतियोगिताले मात्रै पुग्दैन । प्रतियोगिताबाट आएका खेलाडीलाई पनि निरन्तर प्रशिक्षण हुनुपर्छ । ठोस कार्ययोजनासहित तीनै तहका सरकारले प्रतियोगिता गराउन सकेमा पूर्वाधारको संरक्षण हुन्छ,’ उनले थपे ।  

खेलकुद र शिक्षालाई जोड्ने सकिन्छ ?

विद्यालय सञ्चालक शशी स्वारले सरकारी र संस्थागत दुवै किसिमका विद्यालयमा खेलकुद शिक्षकको योग्यताको मापदण्ड पालना नभएको र अनुगमन पनि नहुने गरेको बताइन् । ‘खेलमा बालबालिकालाई प्रोत्सान गर्ने बित्तिकै अभिभावकहरु पढाईमा असर पर्छ भन्छन् । अभिभावकहरु खेललाई लिएर नकारात्मक धारण राख्छन् । नपढ्ने विद्यार्थीले मात्रै खेल्ने हो, बच्चा बिग्रन्छ भन्ने धारणा राख्छन् । चार्म छैन भनेर हो कि ? एक दुईटा कारणमात्रै होइन धेरै कारणले खेलकुदलाई प्राथमिकता दिन सकेका छैनौँ,’ उनले भनिन् ।  

अभिभावकले खेलेर के हुन्छ ? भन्ने प्रश्न गर्ने गरेको बताउँदै खेलकुदले बालबालिकाको सर्वांगिण विकास हुने र खेलमा पाइने सम्मान र खेलेर व्यक्तिले पाउने जीवउपयोगी ज्ञानका बारेमा अभिभावकहरुलाई बुझाउन जरुरी रहेको बताइन् । 

खेलकुद र स्वास्थ्यको सम्बन्ध 

मुटुरोड विशेषज्ञ डा. विकास नेपालले स्वास्थ्यलाई ठिक राख्नका लागि र नसर्ने रोगबाट बच्नका लागि खेलकुद जरुरी रहेको बताए । ‘अस्वस्थ व्यवहारले रोग लाग्छन् । नसर्ने रोगबाट विश्वमा वार्षिक ४ करोड मानिसको मृत्यु हुन्छ, जुन कुल मृत्युको ७५ प्रतिशत हो,’ उनले भने । बालबाबालिकालाई मोडलको रुपमा व्यवहार गरेर देखाउनुपर्ने उनको भनाइ छ । ‘स्क्रिन टाइम बढी हुँदा बालबालिका अल्छी भएका छन् । त्यसकारण घरैदेखिबाट शारीरिक कसरतलाई प्रथाथमिकता दिनुपर्छ । विद्यालयले नै यसखालको बानीको विकास गराउनुपर्छ,’ उनले उल्लेख गरे ।  

कम्तीमा हप्ताको पाँच दिन प्रत्येक दिन ३० मिनेट शारीरिक व्यायाम गर्न जरुरी रहेको उनको भनाइ छ । ‘हिँडेर पुग्न सकिने ठाउँमा गाडीको प्रयोग नगरौँ । बरु साइकल चढौँ । रातो र बोसोयुक्त मासु कम खानुपर्छ । पानी धेरै खानपर्छ । धुम्रपान गर्नु हुँदैन । मुुटुजन्य रोग ५० वर्षमाथिकालाई हुन्छ भन्ने थियो, अहिले १८ वर्षकालाई पनि हार्टअट्याक भइरहेका छन्,’ उनले औँल्याए । 

विद्यालयमा खेलकुद कति आवश्यक ?

सागकी स्वर्ण पदक विजेता सन्तोषी श्रेष्ठले जीवन जिउनलाई नै विद्यालय जीवनको खेलकुदले भूमिका खेलेको बताइन् । ‘विद्यालयमा खेलकुद खेल्न नपाएको भए म अहिलेको अवस्थामा पुग्ने थिइन् । सोच्ने क्षमतामा पनि विद्यालय जीवनको खेलकुदले ठूलो सहयोग गर्छ,’ उनले भनिन् । 

खेलकुदमा बालबालिकालाई प्रोत्साहन गर्न अभिभावको भूमिका प्रमुख रहेको उनको बुझाइ छ । अभिभावकले सहयोग नगर्दा विद्यालयलाई पनि खेलकुदमा प्राथमिकता दिन नसकिरहेकामा उनले पनि सही थपिन् । उनले भनिन्, ‘मलाई पनि अभिभावकले पढाइमा ट्यालेन्ट भएकोले पढ्दैन भन्नुहुन्थ्यो । मैले चाहीँ यसलाई गलत साबित गर्छुं भनेर लागें । तर सबै बालबालिकाले यस्तो गर्न सक्दैनन् । त्यसकारण अभिभावकले बालबालिकालाई निरुत्साहित नगरौँ ।’