फेयर प्ले

प्रकाश तिमल्सिना,काठमाडौं

खेलकुद पत्रकारितामा म १८ वर्षयता क्रियाशील छु । २०५९ मंसिरबाट सुरु भएको मेरो खेलकुद पत्रकारिताको यात्रामा हाल हाम्रोखेलकुद डट कमको सम्पादकका रुपमा छु । यसबीचमा ६ वर्ष अन्नपूर्ण पोष्ट, २०६५ को केहि महिना दैनिकी अनलाइन, २०६५ (फागुन) देखि २०७३ (कार्तिक) सम्म झन्डै ८ वर्ष नागरिक दैनिकको खेलकुद ब्यूरोमा रहेर काम गरे ।

२०७३ पुषदेखि हाम्रो खेलकुद डटकमको सम्पादकका रुपमा काम गर्दै आएको छु । संयोगवश खेल पत्रकार बनेको केहि वर्षको अभ्यास पछि मेरो लागि यो पेशा ‘नशा’ बन्यो । खेलकुद पत्रकारितामा म रमाउन थाले । मैले यसको विकल्पको बारेमा सोचिन । पत्रकारिता अझ त्यसमा पनि खेलकुद पत्रकारिता मेरो लागि रोजी रोटीको माध्यम मात्र होइन धर्म नै हो ।

मेरो कामले कसैलाई फाइदा वा घाटा भयो होला । तर कसैलाई फाइदा वा घाटा पुर्याउने उद्देश्यले मैले पत्रकारिता गरिन र गर्दिन भन्नेमा प्रष्ट छु । तथ्यमा आधारित पत्रकारिता गर्नु बाहेक मेरो अर्को कुनै उद्देश्य छैन । त्यति हुँदा हुँदै पनि मेरो पत्रकारिता अभ्यासमाथि प्रश्न गर्ने हक पाठक सँग सुरक्षित छ । हरेक पेशामा जस्तै मानविय त्रुटी हाम्रो पेशमा पनि हुन सक्दछ । त्यसलाई सच्चाउनका लागि हामी हरदम तयार रहनुपर्दछ ।

मरो लामो पत्रकारिताको यात्रामा साउन १ को साँझ एउटा फरक अनुभव लिएर आयो । समाचार संकलनका क्रममा मैले त्यसअघि कहिल्यै त्यस्तो परिस्थितिको सामना गर्नुपरेको थिएन । केहि तितामिठा अनुभव हाम्रो पेशामा स्वभाविक पाटा हुन् । तर बिहीबारको साँझ फरक रह्यो । विषय के थियो । पछि उल्लेख हुने नै छ । हामीले तयार पार्दै गरेको समाचारको विषय अखिल नेपाल फुटबल संघ (एन्फा) का पूर्व अध्यक्ष गणेश थापासँग पनि जोडिएको थियो ।

थापाले नेपाली फुटबलमा खेलाडी रुपमा पुर्याएको योगदानको म उच्च कदर गर्दछु । टोलीका पूर्व कप्तान समेत उनी आफ्नो समयको उम्दा खेलाडी थिए भन्नेमा कसैलाई शंका नहोला । त्यसपछि उनले दुई दशक भन्दा लामो समय अध्यक्षका रुपमा एन्फाको नेतृत्व गरे । उनको कार्यकाल कस्तो रह्यो भन्नेमा मेरो आफ्नै बुझाई र विश्लेषण छन् । त्यो विषयमा कुनै दिन लेखौंला । तर आज चर्चा गर्न खोजिएको प्रंसग फरक छ ।

एन्फाबाट साउन १ गतेदेखि लेखा अधिकृत मोती श्रेष्ठसहित ८ जनाले उमेर हद (५८ वर्ष) का कारण अनिवार्य अवकाश पाएका थिए । अवकाश पाउने मध्ये एक थिए शंकरनिधि पाण्डे । झन्डै डेढ दशक एन्फाका सहायक कुकको दरबन्दीमा नियुक्ती पाएका उनले सेवा अवधिको लामो समय थापाको घरमा काम गरे । पाण्डेका अनुसार उनले धेरै जसो थापाको हेटौंडास्थित घरमा बसेर काम गरे ।

‘मैले एन्फामा नियुक्ती लिएर १४/१५ वर्ष काम गरे । त्यसमध्ये ३/४ वर्षमात्र एन्फामा काम गरे’, पाण्डेले मसँगको कुराकानीमा भनेका थिए,‘ त्यसबाहेक म पूर्व अध्यक्षको घरमा हेटौंडा धेरै बसें । कहिलेकाहिँ काठमाडौंमा बसेर रेखदेख र लगाएको काम गरे ।’

लम्जुङ स्थायी घर भएका पाण्डे बाफल सितापाइलामा बस्दै आएका छन् । उनी सेनाका अवकाश प्राप्त हुन् । सेनाको जागिर हुँदा थापाको घरमा सेनाकै कर्मचारीका रुपमा उनी रहेका थिए । सेनाबाट अवकास पाएपछि पनि उनी थापाकै घरमा निरन्तर रहेको छोरा अभिषेकले बताए । थापाले नै उनलाई एन्फाका जागिर लगाइदिएको पाण्डेले बताएका छन् । एन्फाबाट नियमित पारिश्रमिक बुझ्ने पाण्डे थापाको घरमा लामो समय काम गरेको सुचना हाम्रा लागि समाचार थियो । १५ वर्ष एन्फाको दरबन्दीमा रहँदा उनी नयाँ कार्यसमितिले झिकाएपछि पछिल्लो दुई वर्ष मात्र नियमित रुपमा एन्फा गएका थिए ।

सबै प्रश्न र आलोचनाको लागि आफु तयार रहेको बताएर नथाक्ने थापाका लागि पाण्डेका विषयमा गरिएको प्रश्न पेचिलो थियो । जसलाई उनले चर्को स्वरले दबाउन खोजे । जसले कल्पनै नगरेको मोड लियो भन्ने ठान्छु । यहि समाचारका विषयमा थापाको भनाई राख्नका लागि मैले फोन गरेको थिए । समाचार तयार पार्ने क्रममा हाम्रो खेलकुदका वरिष्ठ संवाददाता सुबास हुमागाईसँगै थिए ।

थापाले फोन उठाएपछि सामान्य शिष्टाचार भयो । लकडाउन पछि घर बाहिर कत्तिको निस्कनु भएको छ दाई भनेर पनि सोधे । काम पर्दा बाहेक खासै निस्किन्न भन्ने उनको जवाफ थियो । उनले  नचिने जस्तो लागेर मैले चिन्नु भएकी क्या हो पनि भने । हैन भाईलाई चिनि सके किन नचिन्नु भन्ने थापाको जवाफ थियो । त्यसपछि म पाण्डेको विषयमा प्रवेश गरे ।

उनले सुरुमा को म चिन्दिन भने। उहाँ तपाईको घरमा लामो समय बस्नु भएको सुचना पाए त्यहि विषयमा बुझ्नको लागि लागि भने । यसमा मेरो केहि छैन भने । ए ठिकै छ त्यसो भए मैले यहि भने । त्यसपछि थापा एकाएक रिसाउन थाले ।

‘मलाई सधै पेल्ने । ५८ करोडको समाचार खोइ, १७ करोडको समाचार खोइन, भ्यू भृकुटीको समाचार खोइ । म तलाई सबै प्रमाण दिन्छु समाचार लेख्छस् ?’

‘ठीक छ दाई त्यो समाचार पनि लेखौला । आज चाहिँ यो विषयमा मैले बुझ्न खोजेको हु । समाचार लेख्न मलाई नसिकाउनुस्,’ मैले यो भने ।

‘कर्माको भात खाएर समाचार लेख्छन् । ए यसले मलाई मार्न लाग्यो । म बिरामी मान्छेलाई । म पहिलाकै जस्तो हुनुपर्यो ।’

उनी त्यतिमा रोकिएनन् । ‘ए त अनलाइन चलाको छु भन्दैमा फुर्ति गर्छस् । कहाँ छस् त । मैल सब लेखेर राखेको छु । म मरे भने त्यसको जिम्मा तैले लिनुपर्छ ।’ त्यसपछि उनलाई बोल्न गाह्रो भएको महसुस गरे ।

अनि उहाँकी श्रीमतीको आवाज आउन थाल्यो । मेरो श्रीमानलाई केहि भयो भने त्यसको जिम्मा तैले लिनुपर्छ । मेरो बुढालाई मार्न खोजेको तैले । त्यसपछि फोन काटियो । उहाँहरुले बोली रहँदा सुबासले पनि सुनुन् भन्नका लागि समय समयमा मैले फोन ह्यान्ड्स फ्री पनि गरे ।

थापा एकोहोरो कराउन थालेपछि एक हिसाबले मैले कसरी रेस्पोन्स गर्ने भन्ने नै भेउ पाइन । त्यहि पनि किन यस्तो भनेको होला भन्दै हामी गफ गर्दै थियो । केहि समयमै थापाका छोरा अभिषेकको फोन आयो । मैले उठाएँ । उनी बाबुभन्दा पनि उग्र रुपमा प्रस्तुत भए ।

मेरो बुवा किन भेट्न आउनु पर्यो म आउँछु भेट्न भनेर सुरु भएका अभिषेक उग्र  हुँदै गए । ‘के खोज्या तैले । मेरो बिरामी बाउलाई के गर्न फोन गर्या तैले । कहाँ छस् त भन अहिले भेट्न आउछु म । एउटा अनलाइन चलाएर ठूलो मान्छे भइस त । न्यूज लेख्न नसक्ने हात काम्ने साला न्यूज लेख्दा तेरो । ए कुकुर कहाँ छस् त ।’

मैले भाई कहाँ हो भाई भाको ठाँउमा म आउँछु भने । उनको भनाई थियो, ‘त कहाँ छस् । म त्यहि आउँछु । तिमीहरु जस्तो लुकेर हिड्ने मान्छे होइन म’ भनेपछि म थापाथलीमा छु भने । उनले सोधे थापाथली कहाँ छ्स । थापथली चोकमै हुन्छु भने पछि ल आएँ बसी राख भन्दै फोन राखे ।

उनीसँगको त्यति कुरापछि सुबास र म ब्लुबर्डको परिसरमै बस्ने भनेर निस्कियौं । बाहिर निस्किदा नै सुबासले कान्तिपुरका खेलकुद ब्यूरो प्रमुख विनोद पाण्डेलाई खबर गरे । मैले नेपाल खेलकुद पत्रकार मञ्चका निर्वतमान अध्यक्ष महेश आचार्य र नेपाल पत्रकार महासंघका केन्द्रिय सदस्य पवन आचार्यलाई खबर गरे । मञ्चका अध्यक्ष दुर्गानाथ सुवेदी (देवेन्द्र) लाई फोन गरे । फोन उठेन । कलब्याक गरे, मैले घटना बताए । एनटिभीमा समाचार पढ्ने समय भएको रहेछ । उनले समाचार सकेर आउँछु भने ।

त्यति बेला सम्म विनोद आइसकेका थिए । नेपालखबरबाट घर जान निस्किंदै गरेकी लक्ष्मी जिसीले हामीलाई त्यहि भेटिन् । त्यहिका यज्ञराज जोशीलाई खबर गरियो । त्यसपछि केहि समयमा अभिषेक आइपुगेका रहेछन् । म फोनमा कुरा गर्दै अलिक पर तिर गएको बेला उनी त्यहा पुगेका रहेछन् । गाडीबाट ओर्लने बित्तिकै सुबासलाई तेरो सम्पादक खोइ भन्दै सोधछन् । म एक छिनमा उनी भए ठाँउमा गएँ ।

त्यहाँ उनको र मेरो दोहोरो कुरा भयो । मैले समाचारका लागि फोन गरेको भने । मेरो बिरामी बाउलाई किन फोन गर्ने भन्दै सुरु भएका उनले कुन कुन समाचार आए र भन्ने बाबुकै शैलीमा सिकाउन सुरु गरे । मैले समाचार लेख्न नसिकाउ भाई भने । साथीहरुले वातावरणलाई समान्य बनाउन कोसिस गरे । त्यसपछि मञ्चका महासचिव प्रज्वल ओली, कोषाध्यक्ष अन्जन खड्का, केहि समयमा महासंघका केन्द्रिय सदस्य आचार्य , मञ्चका पूर्व अध्यक्ष निरन्जन राजवंशी आइपुगे ।

त्यसपछि मञ्चका अध्यक्ष देवेन्द्र आइपुगे । त्यतिबेला सम्म अभिषेक मथ्थर भइसकेका थिए । उनले बाबुको अवस्थाका बारेमा बताउँदै गरे । फोन नगर्न भने । मैले अब आइन्दा कल गर्दिन भने । अभिषेकले म आवेशमा आएर केहि भने त्यसमा सरि दाई भने । मैलाई जवाफ दिन पनि मन लागेन । उनले बाबुको अवस्था कमजोर रहेको पटक पटक भनेपछि हामीले अलग्गै एकछिन सल्लाह गर्यौं । मञ्चले तुरुन्त विज्ञप्ती निकाल्ने कि के गर्ने भन्ने छलफल भयो । मानविय संमेवदनालाई ख्यालमा राख्दै तत्काल विज्ञप्ती ननिकाल्ने, भोली थापालाई भेट्न जाने भन्ने विषयमा सामान्य सल्लाह भएर हामी छुट्टियौं ।

शुक्रबार १२ बजेपछि मञ्चका अध्यक्षलगायतका साथीहरु जम्मा भयौं । मैले फेरि एकपटक घटनाका बारेमा बताए । सबैले आ आफ्नो धारणा राखेपछि अन्तिममा मञ्चले विज्ञप्ती जारी गर्ने निर्णय भयो ।

थापासँग त्यसअघि फोनमा पटक पटक कुरा हुन्थे । उनी त्यसरी कहिल्यै त्यसरी प्रस्तुत भएनन् । उनी समाचारमा आफ्ना असहमती प्रष्ट राख्थे । म पनि उनलाई आफ्नो धारणा प्रष्ट बताउँथे । यत्ति हो उनको तारिफ वा आलोचना दुवैलाई मैले सामान्य लिने गरेको थिए । मलाई उनी बारम्बार व्यावसायिक धर्म निर्वाह गर्ने पत्रकार भन्थे । उनी तारिफ वा आलोचना दुवै लुकाउँदैनथे । मलाई उनको त्यो स्वभाव ठीक लाग्थ्यो ।

तर हिजो जसरी प्रस्तुत भए त्यो मेरो अनुमान भन्दा विल्कुल फरक थियो । उनले घटनाका दिन राती मञ्चका अध्यक्ष सुवेदी, पूर्व अध्यक्ष राजवंशी र मेरा सहकर्मी सुबासलाई फोन गरेका रहेछन् । उनले सबैसँगको कुराकानीमा मैले उनलाई प्रोभोक गरेको कारण रिसाउन बाध्य भएकोमा जोड दिएछन् । खासै अचम्म लागेन ।

उनलाई फोन गर्ने म एक्लो पत्रकार पनि होइन । मैले समाचारका लागि फोन गर्ने उनी एक्लो व्यक्ति पनि होइनन् । उनलाई र मलाई चिन्ने साझा खेलकर्मीले यसको मुल्याङकन गरेकै हुनुपर्दछ । खेलकुदमा उनलाई नचिन्ने कमै होलान् , धेरैलाई उनको सार्वजनिक व्यक्तित्व पनि थोरबहुत थाहा छ । निरन्तर पत्रकारितामा रहेकाले सिमित मात्र भएपनि खेलकर्मीले मलाई पनि चिन्ने भए ।

पत्रकारलाई प्यारो लाग्ने भनेको आफ्नो बाइलाइन हो । कम्तीमा समाचारको विषय बन्न पत्रकार चाहँदैन । त्यसमाथि विवादमा समाचारको विषय बन्ने रहर मलाई पटक्कै छैन । मानविय संवेदना उनको स्वास्थ अवस्थालाई ख्यालमा राख्दै थापाका श्रीमान् श्रीमतीसँगको विवादमा म चुप नै बस्नेमा थिए । मेरो बढी आपत्ती अभिषेकको व्यवहार र बोलीसँग हो ।

उमेर र मेरो पेशाप्रति सम्मान गर्न नसक्ने उनीलाई जे भने पनि मैले चुप लाग्नु पर्ने कुनै तर्क थिएन । फोनमा उनी अभद्र बोली र कार्यालय परिसरमा आएर उनको विवाद कतै पनि स्वीकार्न सकिने थिएन । हाम्रो पेशा र उमेरको समेत पनि समान्य ख्याल नगरी त्यो व्यवहार गर्ने अभिषेकले केहि वर्ष देखि पत्रकारिता गर्ने नयाँ पुस्तका साथीहरुलाई चित्त नबुझेको समाचारमा कस्तो व्यवहार गर्लान् ?

मेरो दिमागलाई सबैभन्दा बढी यहि विषयले घोचिरह्यो । जबकी उनीसँग हाम्रो काम खासै पर्दैन । हाम्रा समाचारप्रति असहमत हुन पाइन्छ । त्यसको आपत्ती गर्ने उजुरी गर्ने प्रक्रिया छ । तर जुन रुपमा उनी प्रस्तुत भए त्यो सैह्य हुने खालको थिएन ।

मञ्चको विज्ञप्तीपछि पनि थापाले आफ्नो प्रक्रिया फेसबुक स्ट्टासमार्फत राखेको देखे । उनलाई आफ्नो भनाई राख्ने क्रममा आफ्नो परिवारले गरेको सहि नै थियो भन्ने दलिल पेश गर्न प्रयास गरेका छन् । हरेकले बोली र व्यवहारबाट आफ्नो परिचय दिने हो भन्नेमा म ठान्दछु । आफ्नो व्यक्तित्व आफैंले बनाउने हो । वातावरणले त्यसमा केहि प्रभाव पर्ला अन्यथा आफ्नो व्यक्तित्व कस्तो बनाउने भन्ने धेरै आफैंमा निर्भर गर्छ ।

थापाका छोरा अभिषेकले परिसरमा आएर अन्तिमतिर आफ्नो बुवालाई फुटबलको कुनैपनि विषयमा सम्पर्क नगर्न आग्रह गरे । थापाको स्वास्थ्य पहिलोजस्तो नरहेकाले उनले गरेको आग्रहलाई हामीले सहर्ष स्वीकार्ने बतायौं । यसो हुँदा पनि थापा आफैंले त्यसै रात अन्य खेलपत्रकारलाई सम्पर्क गरेर आफ्नो धारणा भने राखे । सामाजिक संजालमा उनको प्रस्तुति सबैले देखिरहेकै छौं । यसका बाबजुद पनि परिवारले गरेको आग्रह हामीले स्वीकारेका नै छौं । दुई दशक एन्फाको अध्यक्ष पदमा रहेका उनीसँग गर्न आउने दिनमा प्रश्न धेरै हुनेछन्, तर मानवीय समवेदनालाई नजरमा राख्दै उनीसँग कोहिपनि खेल पत्रकारले अब सायदै प्रश्न गर्लान् ।

भनिन्छ हरेक मान्छेमा राम र रावण दुवै हुन्छन् । कसलाई जन्म दिने आफ्नै हातमा हुन्छ । हाम्रो पेशामाथि धावा बोल्ने कोहि कसैसँग पनि झुकिन्न र तथ्यमा आधारित पत्रकारिता गर्दा आइपर्ने परिस्थितिको सामनाका लागि पनि तयार बस्नुपर्दछ भन्ने लाग्छ । आफ्ना विरुद्धमा लेख्ने र उनलाई लागेको नलेख्ने पत्रकार थापालाई खासै मन पर्दैन । भ्रष्टाचारको अभियोगमा फिफाको १० वर्षे प्रतिबन्धमा रहेका थापा मेरो नजरमा व्यक्ति मात्र होइनन् एउटा प्रवृति हुन् ।

सामाजिक सञ्चालमा सक्रिय रहेका उनी बारम्बार सञ्चारमाध्यमेले आफ्नो छवि बिर्गादिएको भन्न छुटाउँदैनन् । आफ्नै कारण बारम्बार मुल्य चुकाउनुपर्दा पनि चेतेका रैन्छन् भन्ने अस्तिको घटनाबाट म थप प्रष्ट भएको छु । उनीहरुको व्यवहारबाट खेल पत्रकारिता निरन्तर र अझै दृढ भएर लाग्न मनोबल उचो भएको छ । हिजो थापा एन्फा नेतृत्वमा हुँदा अरुले मलाई थापाको मान्छे भन्थे । अहिले थापा मलाई एन्फा अध्यक्ष कर्मा छिरिङ शेर्पाको निकट ठान्छन् । न म हिजो उनको थिए न आज शेर्पाको हुँ । पत्रकारिता भन्दा ठूलो खेलक्षेत्रमा मेरो लागि केहि हुन सक्दैन ।

एन्फालाई २ दशक हाँकेका थापालाई जोडेर आउने दिनमा पनि धेरै समाचार बन्लान । उनको परिवारको आग्रहमा उनलाई सम्पर्क नगर्ने कुरा छँदै छ । म व्यक्तिगत रुपमा पनि उनको स्वास्थ्य लाभको कामना गर्दछु । एन्फामा रहँदा उनीबाट राम्रा-नराम्रा दुवै काम भएका होलान् । स्वास्थ्य समस्याकै कारण सम्पर्कमा नआउने भनेका थापा सामाजिक संजालमा भने पछिल्लो समय अझै जोशका साथ देखिन्छन् । फुटबलको चिन्ता लागेकाले चुप बस्न नसक्ने बताउने उनी आफ्नो स्वभावले त नसक्लान् तर स्वास्थ्यकै लागि पनि संयम रहन सकुन् ।