कप्तान कथन

निरा राजोपाध्याय (नेपाली राष्ट्रिय महिला टोलीकी पुर्व कप्तान)

मेरो घर काठमाडौंको इन्द्रचोकमा हो । दाइभाइहरु चोकमा फुटबल, टेबल टेनिस र क्रिकेट खेल्थे । म पनि दाइभाइहरु जुन जुन खेल खेल्छन् तिनीहरुसँग त्यहि खेल खेल्थे । क्रिकेट नै खेल्ने भनेर लागेको होइन । आफ्नो टाइमपास (समय विताउन) खेल्थें ।

सुरुमा मलाई क्रिकेट प्रतियोगिता हुन लागेको छ भन्ने पनि थाहा थिएन । बालुवाटार क्रिकेट क्लब खुलेको समाचारमा सुनें । अनि म खोज्दै बालुवाटार क्रिकेट क्लबमा पुगेको थिएँ । बालुवाटारमा क्रिकेट क्लबमा अभ्यास र ट्रेनिङ गर्न थाले । सबै रहर थियो । कुनै प्रतियोगिता हुन्छ र खेल्छु भन्ने केहि पनि थिएन । दाइभाइ (सुशील, सुधिर, पंकज, सुवास, महेश, अनिल) ले सामान्य क्रिकेट सिकाइसकेका थिएँ । क्लबमा गएपछि अझ धेरै कुरा सिक्न पाएँ । दाइहरुसँगै चोकमा खेल्ने हुँदा मलाई घरबाट क्रिकेट खेल्नमा कुनै समस्या भएन । सधैं साथ र समर्थन पाइरहें ।

क्लबबाटै राष्ट्रिय प्रतियोगिता हुँदै छ भन्ने थाहा पाएँ । अनि हामीले मिलाएर काठमाडौं (क्षेत्र नम्वर ३) टोली बनाएका थियौं । २०६४ सालमा भएको पहिलो महिला राष्ट्रिय क्रिकेट प्रतियोगितामा हाम्रो प्रर्दशन खराब रह्यो । नराम्रोसँग हार्यौ । राष्ट्रिय टोलीमा हाम्रो क्षेत्रबाट म मात्र छनोट भएँ । पहिलो पटक टोलीमा पर्दा २७ वर्षको थिएँ । तर २७ वर्ष भन्दा कमैले पत्याउथें ।

हामी मलेसियामा सन् २००७ मा एसिसी वुमन्स प्रतियोगिता खेल्न गयौं । जुन नेपाली महिला क्रिकेट टोलीको पहिलो अन्तर्राष्ट्रिय खेल थियो । मेरो प्रर्दशन औसत रह्यो । बलिङ र ब्याटिङ दुवैमा राम्रै गरें । बलिङमा १० विकेट लिएको थिएँ । मलाई यो बलिङ प्रर्दशन करिअरकै उत्कृष्ट लाग्छ । कप्तान नेरी थापा १२ विकेट लिँदै उत्कृष्ट बलर चुनिइन् । हामी फाइनलमा बंगलादेशसँग हारेका थियौं ।

मैले क्रिकेट खेल्दा बाहिर खेल्न जाने, टोलीमा पर्छु भन्ने केहि पनि सोचेको थिइन । पहिलो पटक टोलीमा पर्दा खुसी हुनेनै भएँ । घरका पनि खुसी हुनुुभयो । त्यसपछि मलेसिया सन् २००९ मा भएको एसिसी वुमन्स प्रतियोयिगता खेलें । सन् २०१० मा चीनमा भएको एसियन गेम्समा नेपाली महिला टोलीको कप्तानी मैले गरेको थिएँ । मैले नेपालबाट कप्तानी गरेको यहि एकमात्र अन्तर्राष्ट्रिय प्रतियोगिता हो । एसियन गेम्स खेलेर आएपछि एपिएफले टोली बनायो र मैले त्यहाँबाटै खेल्न थाले ।

एपिएफबाट मैले ५ वर्षसम्म कप्तानी गरे । लगातार प्रतियोगिता र ट्रफी जितीरह्यौं । मैले २०१६ मा अन्तिम पटक नेपाली टोलीबाट खेलेको थिएँ । राष्ट्रिय प्रतियोगिता पोखरामा खेलेको थिएँ । सन् २००९ मा मलेसियाबाट फर्केपछि मात्रै मैले क्षेत्र नम्बर ३ को कप्तानी गरेको थिएँ । एक पटक आफ्नो कप्तानीमा क्षेत्र नम्बर ३ लाई उपाधि जिताएँ । हामीले नेपालञ्जलाई हराएर उपाधि जितेका थियौं । उक्त फाइनलमा मैले ५ विकेट लिएको थिएँ ।

पहिलो पटक कप्तानी पाउँदा म धेरै नर्भस थिएँ । खेल्ने मात्र सोच थियो । कप्तानी सोचेको थिइन । सुरुमा फिल्डिङको बारे खासै ज्ञान थिएन । हामीले सिक्दा प्वाइन्ट, मिड अन, मिड अफ यस्तो केहि थाहा थिएन । क्रिकेट भनेको ब्याटिङ र बलिङ गर्ने मात्र भन्ने थियो । कप्तानीको क्रममा कुन खेलाडीलाई कहाँ राख्ने भनेर फिल्डिङ मिलाउन मलाई एकदमै गाह्रो भएको थियो । नेरीको सहयोग लिएँ ।

मैले ब्याटिङमा सन् २०१४ मा थाईल्यान्डमा भएको एसिसी वुमन्स प्रिमियर प्रतियोगितामा इनरानविरुद्ध ४६ बलमा ५ चौका सहित ४७ रनको अविजित इनिङ खेलेको थिएँ । जुन अझै सम्झिरहन्छु । मैले अन्तर्राष्ट्रिय प्रतियोगितामा ब्याटिङमा गरेको त्यो राम्रो प्रर्दशन हो । इरानलाई हामीले उक्त खेलमा २ सय २१ रनको फराकिलो अन्तरले हराएका थियौं ।

२०७३ सालमा इटहरीमा सातौं राष्ट्रिय खेलकुद फाइनलमा एपिएफले पुर्वाञ्चलसँग खेल्दा खेल्दै छोडेर हिडेका थियौं । ६४ रनको लक्ष्य पछ्याउँदा जितको लागि ९ बलमा ९ रन चाहिएको थियो । हामीले चौका दावी गरेपनि पुर्वाञ्चलका फिल्डरको भनाईको आधारमा अम्पायरले दिएनन् । अनि विवाद भएको थियो । मनमा सधैं लाग्छ हामीले त्यो खेल त्यसरी छोडर जान नहुने थियो । साह्रै नराम्रो लाग्छ । त्यो बेला के भयो के । सबै आक्रामक थिए ।

म नभएर बिनु बुढामगर कप्तान थिइन् । एपिएफका अन्य ठूला मान्छे पनि आएको हुँदा निर्णय हाम्रो अन्डरमा थिएन । पछि सबैले नखेल्ने भने । एक जनालाई सम्झाएर हुने अवस्था थिएन । क्रिकेटबाट धेरै कुरा सिके । पहिला टाइमपास गर्नको लागि खेलेको थिएँ । तर राम्रो नाम कमाएँ । क्रिकेटबाट नाम कमाएको हुँदा सबैभन्दा बढी सन्तुष्ट छु ।

पहिला र अहिलको अवस्थामा महिला टोलीमा धेरै परिवर्तन भएको छ । पहिला फिटनेससँग मतलब हुने थिएन । टोलीमा पर्न पहिला रन र विकेट लिए पुग्थ्यो । तर अहिले त्यसरी हुँदैन । हामीले सुरुवात गर्दा जहाँ थियौं अहिले पनि त्यहि नै छौं । लगानी र निरन्तर प्रतियोगिता नसक्नुनै हामी माथि उठ्न नसक्नुको कारण हो । प्रतियोगिता सुरुहुन एक महिना बाँकी रहँदा मात्र प्रशिक्षणमा बोलाउछन् ।

१३ औं सागमा भने ३ महिना राखेका थिए । यो धेरै राम्रो कुरा हो । अर्कोतर्फ प्रशिक्षक निरन्तर परिवर्तन हुन्छन् । जसले गर्दा एउटा प्रशिक्षकले खेलाडीलाई राम्रोसँग बुझ्न पाउँदैन । महिला टोलीलाई कम्तिमा ४–५ वर्ष एउटै कोचलाई जिम्मा दिनुपर्छ । अर्कोतर्फ महिला क्रिकेट टोलीको लागि क्यानले भिन्दै समिति बनाएर त्यसैलाई जिम्मा दिनुपर्छ ।

पहिला हामीले सुरुगर्दा बंगलादेश र श्रीलंका जस्ता देशसँग हाम्रो फरक १९–२० मात्रै थियो । अहिले उनीहरु टेष्ट टोली बनिसके र हामी उही स्तरमा छौं । पहिलाको भन्दा एक स्तर माठि उठेका हौं की जस्तो लाग्छ । महिला क्रिकेट टोलीलाई महिला प्रशिक्षक निकै महत्वपुर्ण रहन्छ । पहिला हामी खेल्दा पहिला केटि भनेको खेलाडी मात्रै हुन्थे । म्यानेजर र प्रशिक्षक अरु सबै पुरुष नै हुन्थे । केहि समस्या परेमा भन्नलाई निकै कठिन पथ्र्यो । युवा खेलाडी अझ धेरै गाह्रो मान्छन् । भन्नै सक्दैनन् । गाली गर्यो भने रुन थाल्छन् । सबै समस्या पुरुषलाई भन्न सक्दैनन् । महिला प्रशिक्षक निकै आवश्यक पर्छ । कम्तिमा सहायक महिला प्रशिक्षक वा म्यानेजर भएपनि धेरै सहज हुन्छ ।

पहिला पहिला खेलेर केहि हुँदैन भन्ने सोच थियो । नाम मात्र हुन्थ्यो । अहिले फरक भएको छ । अहिले पहिलाको तुलनामा प्रतियोगिता भइरहेको छन् । केटीहरु व्यस्त नै छन् । क्रिकेटमा लाग्न प्यासन हुनुपर्छ । पहिला हामीले प्रशिक्षकलाई फोन गरेर सोध्नुपर्थ्यो । अहिले हात हातमा फोन छ । सर्च गरेर सबै हेर्न सकिन्छ । क्रिकेटको लागि अहिले शिक्षा पनि त्यतिनै आवश्यक छ । युवा खेलाडीलाई आफ्नो जुन पक्ष राम्रो छ त्यसैमा मिहिनेत गर्न सल्लाह दिन्छु ।

नेपाली राष्ट्रिय क्रिकेट टोलीका कप्तानहरुको संस्मरण समेट्ने क्रममा हाम्रो खेलकुदले सबै कप्तानहरुको खेल जीवन प्रतिविम्बित गर्ने प्रयास गर्नेछ । यो लेख हाम्रो खेलकुदका भुपेन्द्र जिसीले कुराकानीका आधारमा तयार पारेका हुन् । यसअघि अन्य कप्तानहरुको संस्मरण पढ्न यहाँ थिच्नुहोस ।