काठमाडौं (हाम्रो खेलकुद) – भलिबल नेपालको राष्ट्रिय खेल । यही राष्ट्रिय खेल भलिबलका लागि वर्ष २०७६ उल्लेखनीय वर्षको रुपमा रह्यो । पहिलोपटक एभीसी एसियन सेन्ट्रल जोन सिनियर मेन्स भलिबल च्याम्पियनसिपको सफल आयोजना, सेन्ट्रल जोनको साभरणसभा, महिला भलिबल टोलीले नेपाली भलिबल इतिहासमा ऐतिहासिक अन्तर्राष्ट्रिय स्वर्णपदक र सागमा रजतपदक ।

यसबाट पनि भलिबलको लागि उल्लेख्य वर्ष रहेको भन्न सकिन्छ । यति हुँदाहुँदै पनि वर्षको सुरुवातमा नेपाल भलिबल संघले निकै आलोचना खेप्नुपरेको थियो । त्यसअघि यसलाई पनि हामीले भुल्नुहुदैन । नेपालको राष्ट्रिय खेलमा अन्योलता रहेको अवस्थामा तत्कालिन नेपाल सरकारले २०७४ जेठमा भलिबललाई नेपालको राष्ट्रिय खेल रहेको घोषणा गरेको थियो । निश्क्रिय जस्तै रहेको अवस्थामा नेपाल भलिबल संघमा दान बहादुर तामाङको नेतृत्व आएपछि भलिबलले गति लिन थालेको थियो । त्यसमै हालका अध्यक्ष मनोरन्जनरमण शर्माले निरन्तरता दिने काम गरे ।

नेपाल भलिबल संघले गठन गरेको पाँच सदस्यीय खेलाडी छनोट समितिले जेठमा २५ सदस्यीय नेपाली भलिबल टोली तयार पार्दा नेपाल भलिबल संघ निकै आलोचित बन्न पुगेको थियो । एकैपटक नियमित कप्तान र उपकप्तानसहित केही स्टार खेलाडीहरुलाई बाहिर राख्दै टोली तयार पारेपछि संघले चर्काे आलोचना खेप्नु परेको थियो ।

‘दुई महत्वपुर्ण प्रतियोगिता तर, सबै फ्रेस खेलाडी’ यस्तोमा खेलाडी छनोटको क्षमतामा प्रश्न उठ्नु स्वभाविक नै हो । तर, यही टोलीले लगातारको प्रशिक्षणले नेपाली महिला भलिबललाई माथिल्लो स्तरमा ल्याइदिए । अन्तर्राष्ट्रिय भलिबल खेल्न थालेको ३३ वर्षपछि नेपाली महिला भलिबल टिमले ऐतिहासिक स्वर्णपदक जित्न सफल भएको थियो ।

कात्तिकमा बंगलादेशमा ५ राष्ट्र सम्मिलित प्रथम एभीसी एसियन सेन्ट्रल जोन सिनियर महिला भलिबल च्याम्पियनसिपमा एक सेट पनि नगुमाई अपराजित रहँदै नेपालले ऐतिहासिक स्वर्ण जित्न सफल भएको थियो । यो नै नेपाली भलिबलको इतिहासमा सबैभन्दा ठुलो सफलता हो । फाइनलमा नेपालले माल्दिभ्सलाई ३–० को सोझो सेटमा पराजित गरेको थियो ।

विसं २०४३ बाट सुरु भएको महिला भलिबल यात्राको झन्डै ३३ वर्षे यात्रामा नेपाली भलिबलले पाएको यो नै सबैभन्दा ठुलो सफलता हो । त्यतिबेला नेपाली टोलीले बैंककमा थाइल्यान्डसँग मैत्रीपुर्ण खेल खेलेको थियो । सन् १९९९ मा नेपालमै भएको आठौं दक्षिण एसियाली खेलकुदमा पहिलो सहभागिता मै नेपाली टोलीले कांस्य जितेको थियो ।

सन् २००६ मा १०औं तथा २०१६ को १२औं सागमा पनि कांस्य जितेको थियो । २०१४ मा काठमाडौंमा आयोजना भएको दक्षिण एसियाली आमन्त्रण महिला भलिबल च्याम्पियनसिपमा नेपाल दोस्रो भएको थियो । त्यसलगत्तै नेपालमै आयोजना भएको १३औं दक्षिण एसियाली खेलकुद (साग) मा पनि ऐतिहासिक रजतपदक जित्न सफल भएको थियो ।

साग खेलकुदको इतिहासमा कास्यपदक भन्दा अघि बढ्न नसकेको नेपाली महिला भलिबल टोली स्वर्णनजिक पुगेर पनि अन्तिममा चुक्दा रजतमा सीमित बन्न पुगेपनि नेपालले प्रतियोगिताभर मन जित्ने र उत्कृष्ट प्रदर्शन गरेको थियो । नेपालले भारतलाई पहिलोपटक दुई सेट जितेर कीर्तिमान रच्यो ।

त्यसैले महिला भलिबल टोलीले नेपाली खेलकुदमा सम्भावना देखाएको छ । सेन्ट्रल जोनको सफलताले नेपाली भलिबल एसियाली स्तरमा प्रवेशको लागि ढोकासमेत खोलेको छ । अन्तर्राष्ट्रिय प्रतियोगिताका लागि सागमात्र कुर्नुपर्ने स्थिति अन्त्य भएको छ । एसियन गेम्स र सेन्ट्रल एसियन गेममा वार्षिक रुपमा भाग लिने अवसर खुल्ने पक्का छ ।

भाग्यमानी अरुणा

नेपाल भलिबल संघको खेलाडी छनोट समितिले नियमित कप्तान र उपकप्तनलाई नै प्रारम्भिक टोलीमा नसमेटेपछि टोलीले यसपटक नयाँ कप्तान पाउने पक्कै थियो । कप्तान नियुक्त हुनुअघि नै हाम्रोखेलकुदले कप्तानका पाँच दावेदारको रुपमा अरुणा शाहीसँगै कमला पुन, रेश्मा भण्डारी, प्रतिभा माली र सरस्वती चौधरीलाई उभ्याएको थियो ।

नेपाल भलिबल संघले २८ असोजमा एभीसी एसियन सेन्ट्रल जोन र १३औं सागको लागि प्रशिक्षणमा थाइल्यान्ड जानुअघि अरुणालाई नेपाली टोलीको कप्तानमा नियुक्त गर्यो । यस्तोमा पहिलोपटक कप्तानी गर्ने मौका पाएको अरुणा शाही निकै भाग्यमानी सावित भइन् । उनी नेपाललाई च्याम्पियन बनाउने पहिलो कप्तान बनिन् । अरुणाकै कप्तानीमा नेपालले दुई अन्तर्राष्ट्रिय प्रतियोगिता खेल्दा एकमा स्वर्ण र अर्काेमा रजत जित्न सफल भइन् ।

नेपाालले कात्तिकमा बंगलदेशमा सम्पन्न प्रथम एभिसी एसियन सेन्ट्रल जोन सिनियर महिला भलिबल च्यापम्पियनसिपमा स्वर्ण जित्दा अरुणाले टोलीको कप्तानी सम्हालेकी थिइन् । लगत्तै मंसिरमा काठमाडौंमा सम्पन्न १३औं सागमा पनि नेपालले रजतपदक जित्दा अरुणाले टोलीको कप्तानी सम्हालेकी थिइन् ।

अरुणाले २०१३ मा माल्दिभ्ससँगको मैत्रीपुर्ण खेलबाट राष्ट्रिय टोलीमा डेब्यु गरेकी थिइन् । त्यसपछि अरुणाले भारतसँगको मैत्रीपुर्ण, दक्षिण एसियाली आमन्त्रण भलिबल च्याम्पियनसिप, एभीसी सेन्ट्रल जोन र १२औं दक्षिण एसियाली खेलकुद (साग) खेलेकी छन् ।

पुरुषमा खस्कदो प्रदर्शन

महिला भलिबल टोलीले उल्लेख्य सफलता हात पारेपनि यो वर्ष पुरुष भलिबल टोलीको प्रदर्शन उल्लेख्य हुन सकेन । पुरुष टोलीले काठमाडौंमा नै आयोजना भएको पाँचौ एभीसी एसियन सेन्ट्रल जोन सिनियर पुरुष भलिबल च्याम्पियनसिपको समुह चरण पार गर्न सकेन । ६ राष्ट्र सम्मिलित सेन्ट्रल जोनमा नेपाल पाँचौ भयो । १३औं सागमा पनि राम्रो प्रदर्शन हुन सकेन । पुरुष टोलीमा अझै पनि लगानीको खाँचो देखिएको छ ।

घरेलु भलिबल

घरेलु भलिबलमा विभागीय टोलीकै वर्चस्व रहन्छ । राम्रो खेल देख्ने बित्तिकै विभागीय टोलीले विभाग बाहिरका खेलाडीलाई क्लबमा अनुबन्धित गरिहाल्छन् । त्यसैले पनि विभागी टोलीले वर्चस्व जमाइरहेका हुन्छन् । वर्ष २०७६ मा पनि पुरुष र महिला दुवैमा विभागीय टोलीले नै वर्चस्व जमायो । महिलामा एपिएफले यो वर्ष ८ प्रतियोगिताको फाइनल खेल्दा ७ प्रतियोगिताको उपाधि जित्दै आफ्नो वर्चश्व कायमै राख्यो ।

एपिएफले यो वर्ष आठौं राष्ट्रिय खेलकुद, शेर बहादुर स्मृति महिला भलिबल, नुवाकोट उपमेयर गोल्डकप, न्यु डायमन्ड कप, एनभिए क्लब भलिबल, ढोरपाटन डबल लिग र दिदी बहिनी कपमा च्याम्पियन बन्न सफल भयो । एपिएफले प्रधानमन्त्री कपको फाइनल मात्रै गुमायो ।

महिलामा नेपाल एपीएफ क्लबले वर्चस्व जमाएपनि अर्काे विभागीय टोली नेपाल पुलिस क्लबले यो सिजन उत्कृष्ट प्रदर्शन गर्दै दुई उपाधि जित्न सफल भयो । पुलिसले पोखरा लामाचौरमा सम्पन्न महिला भलिबलमा न्यु डायमन्डलाई तथा फागुमा नेपालगन्जमा सम्पन्न प्रधानमन्त्री कपमा एपिएफलाई हराउदै उपाधि जित्न सफल भयो । पुलिसले ५ प्रतियोगिताको फाइनल खेलेपनि दुईमा सफलता पायो ।

घरेलु भलिबलमा विभागयि टोलीलाई टक्कर दिने ज्यु डायमन्डले औसतको प्रदर्शन गर्दा आर्मीको प्रदर्शनले स्थिरता पाउन सकेन । एक समयको नेपाली भलिबलमा एकछत्र राज गर्ने साविक पश्चिमाञ्चल हालको गण्डकी प्रदेशको भलिबल लगातार ओरालो लाग्यो । आफ्नो खेलाडी जोगाउन नसक्दा गण्डकीले खेल्नै नसक्ने अवस्था सिर्जना भयो ।

पुरुषतर्फ घरेलु भलिबलमा पुरुषतर्फ यो वर्ष मिश्रित नतिजा निकाल्यो । आर्मी र पुलिसले समान ३ उपाधि जित्दा हेल्प नेपालले एक उपाधि जित्न सफल भयो । आर्मीले प्रधान सेनापति, दिवाकर स्मृति र इनरुवा मेयरकपको ृपाधि जित्दा पुलिसले आठौं राष्ट्रिय खेलकुद, पाथिभारा र प्रगतिशलि पुरुष भलिबल च्याम्पियनसिपको उपाधि जितेको थियो । तीन भारतीय खेलाडी समावेश गरेको हेल्प नेपालले एनभिए क्लब भलिबलको उपाधि जित्न सफल भयो ।

चोटग्रस्त खेलाडीको लामो सुची

भलिबललले उल्लेख्य सफलता पाएको वर्ष ७६ मै भलिबलमा चोटको सिरिज नै चल्यो । एभीसी एसियन सेन्ट्रल जोन सिनियर महिला भलिबल च्याम्पियनसिपमा स्वर्ण र १३औं सागमा नेपाललाई ऐतिहासिक रजतपदक दिलाउदाका टोलीकी महत्वपुर्ण सदस्य प्रतिभा मालीले एनभिए क्ल बलिग च्याम्पियनसिपको फाइनल दौरान चोट बोकिन् । माघमा प्रतिभाको चोटबाट सुरु भएको सिरिज फागुन अन्त्यसम्म चल्यो ।

दिदी बहिनी कप दौरान राष्ट्रिय टोलीकै महत्वपुर्ण खेलाडी सरस्वती चौधरीले चोट बोकिन् । त्यसपछि एपिएफकी महत्वपुर्ण सदस्य नेविक चौधरीले पनि चोट बोकिन् । फागुन चौथो साता नेपालगन्जमा सम्पन्न भएको प्रधानमन्त्री कपमा एपिएफकै कप्तान विनिता बुढाथोकीले पनि चोट बोक्न पुगिन् । प्रतिभा आउदो फागुनसम्म कोर्ट बाहिर रहनेछिन् । सरस्वती, नेविका र विनिताले केही समयको विश्रामपछि खेलनमा फर्कन सक्नेछन् । पुरुषतर्फ कुलबहादुर थापा, द्धारिका थापा चोटबाट पूनरागमन गर्ने प्रयासमा छन् ।

भलिबलले वर्ष ७६ मा यति ठुलो सफलता हात पार्दा पनि अझै खड्किएको कुरा भनेको संघको आफ्नै कभर्डहल नहुनु हो । यसबारे सरोकारवाला पक्षले ध्यान नदिएको हैन । विगतमा पनि पटक पटक योजना अगाडी आएर निर्माण कार्य भने हुन सकेको थिएन । अब कभर्ड हल निर्माण कार्य द्रुत गतिमा अगाडी बढाउनु अपरिहार्य छ ।