कप्तान कथन

विनोद दास (राष्ट्रिय क्रिकेट टोलीका पूर्व कप्तान)

मैले क्रिकेट खेल्न सुरुवात गर्दा अहिलेको जस्तो अवस्था थिएन । समय बिताउने बाटोको रुपमा हेरिन्थ्यो । क्रिकेटसँगै मार्सल आर्ट्स र फुटबलमा पनि रुचि थियो । सिजन अनुसार खेल्थ्यौं । वर्षाको समयमा पानी पर्ने हुँदा फुटबल खेलिन्थ्यो । अरु बेलामा
बिहान मार्सल आर्ट्स र बेलुका क्रिकेट ।

म २–३ कक्षा पढ्दा देखि नै क्रिकेट खेल्थें । दाईहरुको पछि–पछि लागेर जान्थें । कक्षा ८ मा पढ्दा म कलैया क्रिकेट क्लबबाट यू१९ प्रतियोगितामा सहभागि हुने मौका पाएँ । त्यसपछि अरु खेल खेलिन । कलैया त्यस समयमा नेपालमै एक सर्वाधिक क्रिकेट प्रतियोगिता गर्ने क्लबको रुपमा परिचित थियो ।

हरेक दिन अभ्यास, नेट, ब्याटिङ, बलिङ लगाएत सबै क्लबमै हुन्थ्यो । सुशील चौलागाईं र दिनेश अग्रवाल लगायतका दाईहरुको रुचिले गर्दा क्लब चलेको थियो । उहाँहरुले आफ्नो गोजाबाट (व्यक्तिगत) पैसा हाल्नुहुन्थ्यो । ब्याट बल उहाँहरुले नै दिनुहुन्थ्यो । हामीहरु गएर खेल्दिए हुने । अहिले जस्तो पैसा तिरेर सिक्ने चलन त्यो बेला थिएन ।

कलैया क्रिकेट क्लबको ए, बी र सी टिम थियो । हामी विभिन्न स्तरमा एक अर्कासँग खेलिनै रहन्थ्यौं । म पहिलो राष्ट्रिय प्रतियोगिता खेल्न लहान गएको थिएँ । त्यो बैला मैले अझैं एस.एल.सी पनि दिएको थिइन । २०५२–५३ सालतिर हुनुपर्छ । लहानमा म कलैैया क्रिकेट क्लबबाट खेल्न गएको थिएँ । म १३ वर्षको थिए होला । त्यो बेला भारतबाट पनि टोली आउँथे । भैरहवाको टोलीमा राजु खड्का दाईहरु आउनु भएको थियो ।

सन् १९९७ मा कक्षा ८ को जिल्ला स्तरिय परिक्षा भर्खर दिएर बसेको थिएँ । यु१९ राष्ट्रिय छनोट कलैया र विरगन्जमा भएको थियो । जिल्लाको कप्तान म थिएँ । पछि राष्ट्रिय टोलीमा नै छनोट भएँ । विरगन्जमा १५–२० दिनको बन्द प्रशिक्षण पछि राष्ट्रिय यु१९ टोली घोषणा भयो । म उपकप्तान थिएँ । सन् १९९७ डिसेम्बरमा हङकङमा एसिया कप खेल्न गयौं । प्लेट फाइनलमा हङकङसँग हार्यौं । हाम्रो पहिलो भ्रमण थियो । मलेसिया र थाईल्यान्डलाई हराएपनि अन्य टोलीसँग हार्यौं । त्यो बेला पप्पुवा न्युगिनी पनि हाम्रो क्षेत्रबाट खेल्थ्यो ।

१९९९ मा सिंगापुरमा यू१९ एसिया कप भएको थियो । जसमा मैले पहिलो पटक यु१९ नेपाली टोलीको कप्तानी गरेको थिएँ । जुन विश्वकपको क्वालिफायर पनि थियो । हामी सेमिफाइनलमा मलेसियालाई हराएर फाइनलमा पुग्यौं । फाइनलमा हामी बंगलादेशसँग पराजित भएपनि अर्को वर्ष श्रीलंकामा हुने विश्वकपमा छनोट भयौं । मैले ८ विकेट लिएको थिएँ ।

मेरो कप्तानीमा २००० मा विश्वकप खेल्न श्रीलंका गयौं । जुन विश्वकप भारतले जितेको थियो र युवराज सिंह म्यान अफ द सिरिज चुनिएका थिए । हामी केन्यालाई हराएर सुपर ८ मा पुगेका थियौं । सुपर ८ मा भारत, श्रीलंका र इंग्ल्यान्डसँग पराजित हुन पुग्यौं । यो विश्वकपमा ९ विकेट सहित नेपालबाट सर्वाधिक विकेट लिने खेलाडी म बने । यु१९ विश्वकप खेलेर फर्केपछि मैले त्यसै वर्ष एसिसी ट्रफिमा घरेलु टोली युएईविरुद्ध ‘डेब्यु’ गरे । सिनियर टोलीमा पर्दा म १७ वर्षको मात्र थिएँ । यु१९ नै खेल्न बाँकी थियो ।

२००२ न्युजिल्यान्डमा भएको विश्वकपमा पनि मैलेनै नेपाली यु१९ टोलीको नेतृत्व गरे । दोस्रो विश्वकपमा हामीले उत्कृष्ट क्रिकेट खेल्यौं । हामीले खेलेको ८ मध्य ६ खेल जित्यौं । पहिलो खेलमा इंग्ल्यान्ड र प्लेट फाइनलमा जिम्बावेसँग हार्दा बाहेक अन्य सबै खेल जित्यौं । त्यो बेला स्कटल्यान्ड, आयरल्यान्ड, पाकिस्तान, बंगलादेश लगाएतका टोलीलाई हराएका थियौं । म नेपालबाट सर्वाधिक विकेट लिने खेलाडी बने । मैले ११ विकेट लिएँ । सम्भवत दुवै विश्वकपमा नेपालबाट सर्वाधिक विकेट लिन म थिएँ होला । यो विश्वकपमा यी दुई प्रतियोगिताले सिनियर टोलीमा मेरो स्थान बलियो बनायो ।

सिनियर टोलीमा यूएईविरुद्ध डेब्यु खेलमा २ हो की ३ विकेट लिएको थिएँ । सन् २००१ म क्यानडामा भएको आइसिसी ट्रफी पनि खेलें । हाम्रो समयमा थ्री डे र एसिसी ट्रफी बढी हुन्थ्यो । मलेसियामा सन् २००५ पहिलो पटक वर्ल्ड क्रिकेट लिग खेल्दादेखि राष्ट्रिय टोलीको कप्तानी गरेको हुँ । पहिलो प्रतियोगितामै सेमिफाइनलमा फिजीसँग ३ रनले हार्न पुग्यौं ।

फिजीले दिएको १ सय ३४–३५ रनको लक्ष्य पछ्याउँदा ३५ रनको हाराहारीमा हाम्रो ९ विकेट गुम्यो । अन्तिम विकेटका लागि मैले र राजकुमार दाईले ९४ रनको साझेदारी गरेका थियौं । दुर्भाग्य ३ रन आवश्यक हुँदा म आउट हुन पुगे । म ४६ रन जतिमा आउट भएको थिएँ । मलाई यो खेल धेरै याद आउँछ । आफ्नो तर्फबाट प्रयास गर्दै अन्तिमसम्म फाइट गरेको हुँदा पनि र अर्को जितसम्म पुग्न नसकेको हुनाले पनि ।

मैले पहिलो कप्तानीमै राम्रो प्रर्दशन गरेको हुँदा कुनै गाह्रो भएन । त्यो बेला हामीले युएई, हङकङ, मलेसियासँग थ्री डे खेल्थ्यौं । जसलाई एसिसी प्रिमियर लिग भनिन्थ्यो । यो प्रतिस्पर्धामा हामीले सधैं राम्रो गयौं । अहिलेको होम अवे हुन्छ नी हो त्यस्तै त्यो बेला एक अर्का देशमा गएर खेल्नुपर्थ्यो । तीन दिने प्रतियोगिता, टेष्ट जस्तै । एक पटक उपाधि जित्यौं । एक पटक उप विजेता । भुटान र माल्दिभ्ससँग खेल्यौं र जित्यौं पनि ।

मलेसियासँग पहिलो इनिङमा ५ विकेट र दोस्रोमा ४ गरि ९ विकेट लिएको थिएँ । युएईसँग पनि तीन दीने(थ्री डे) खेलेमा मैले ५ विकेट हल लिएको छु ।  २००० देखि २०१२ सम्म राम्रो खेले । नियमित टोलीमा परें । सन् २०१० मा डिभिजन ५ मा खेल्न योग्य हुँदा हुँदै पनि प्रर्दशनको कारण म घरेलु मैदानमै अमेरिकासँग लिगको खेलमा प्लेइङ ११ बाहिर रहें । जुन मैले खेलेदेखि पहिलो पटक प्रर्दशनको कारण बाहिर हुनु परेको हो । त्यहि खेलमा ढुङ्गा मुढा भएको थियो ।

फाइनलमा भने राम्रै खेले । उपाधि जित्यौं । मैले २००८ सम्म नेपाली राष्ट्रिय क्रिकेट टोलीको कप्तानी गरे । अनि पारस खड्का कप्तान भए । मैले  २००८ मा एसिसी ट्रफिमा अन्तिम कप्तानी गरेको थिएँ । पारसको कप्तानीमा पहिलो प्रतियोगिता सन् २००९ मा एसिसी टि२० युएईमा खेले ।

विश्वकप खेल्ने मेरो ठुलो सपना थियो । विश्वकप खेल्ने सपना दुई पटक पुरा हुन सकेन । एउटा फिजिसँग ३ रनले सेमिफाइनलमा हारेर तुहिएको थियो । त्यस प्रतियोगितामा पप्पुवा न्युगिनीले जितेर क्वालिफायर खेलेको थियो । अर्को २०१२ मा नेपालको टि२० क्वालिफायर टोलीमै परिन । बन्द प्रशिक्षणमा देशभरबाट ५० खेलाडी बोलाएर चार टोली बनाइएको थियो । सबैले तीन–तीन खेल्न पाउँथे ।

म तीन खेलमा ९ विकेट लिँदै सर्वाधिक विकेट लिने बलर बने । एक खेलमा ब्याटिङ गर्ने मौका पाएँ । त्यसमा पनि १० बलमा २६ रन जति हानेको थिएँ । तर टोलीमा परिन । आफ्नो तर्फबाट राम्रो गर्दा गर्दै पनि टोली व्यवस्थापनले नयाँ टि२० टिम र युवालाई मौका दिने सोचका साथ आएको हुँदा म टोलीमा पर्न सकिन । पछि त्यहि टोलीले विश्वकप खेल्यो ।

२०१२ मलेसियामा भएको डिभिजन ४ को उपाधि जित्दा म टोलीमा थिएँ । सबै खेल खेलें र प्रर्दशन पनि राम्रै थियो । त्यसपछि फर्केर हामी लगत्तै युएई एसिसी ट्रफि खेल्न गएका थियौं । त्यहि क्रममा अभ्यासमा फिल्डिङ गर्ने क्रममा घुँडामा चोट लाग्यो । त्यसपछि टोलीमा पुनरागमन गर्न सकिन । टोलीमा पुनरागमन गर्ने वातावरण पनि भएन । अर्को आफूले पनि त्यो स्तरमा खेल ल्याउन सकिन । क्रिकेट करियरमा यहि पक्ष अलि नराम्रो लाग्छ । म र अमृत भट्टराई दुवै घाइते भएका थियौं । तर पनि नेपाल फाइनलमा पुगेर संयुक्त विजेता बनेको थियो ।

मैले सबै कुरा क्रिकेटबाट पाएको छु । जिन्दगिमा जे जतिपनि कुरा सिकेको छु, सबै क्रिकेटलेनै सिकाएको छ । चाँहे लड्न होस् वा धैर्य गर्न । जीवनमा कसरी सकारात्मक रुपमा लिने भनेर सबै क्रिकेटले नै सिकायो । मैले जति पनि नाम पाएको छु सबै क्रिकेटले नै हो । अहिले जतिपनि काम गरेको छु त्यो सबै क्रिकेटसँग सम्बन्धित छ । पढाई पनि क्रिकेटले नै पढायो । ह्वाइट हाउसबाट ब्याचलर देखि एमबिए पढे । सबै छात्रवृत्तिमा । त्यो क्रिकेटकै कारणले पाएको हुँ ।

सबै कुरा क्रिकेटले दियो । क्रिकेटले गर्दा नै यहाँ सम्म छु । क्रिकेटले जे दिएको छ त्यो अहिले बिस्तारै फर्काउन खोजिरहेको छु । त्यो बेला क्रिकेट प्यासनको रुपमा बढी परिचित थियो । अहिले व्यावसायिक भएको छ । अहिले करियरको रुपमा हेर्छन् । मैले २०१२ सम्म क्रिकेट खेल्दा कहिले पनि करियर र कामको रुपमा हेरिन । सधैं प्यासनले खेले । हाम्रो बेला राम्रो के थियो भने खेलाडीबीच निकटताले एउटा परिवार जस्तो अनुभव हुन्थ्यो ।

हेर्नुस् अहिले म सिनियर टोलीको त्यति नजिक छैन । त्यसैले त्यहाँको कुरा भन्न अलि सक्दैन । म अहिले यु१९ प्रशिक्षकमा छु । जुनियर केटाहरुलाई सकेसम्म एकले अर्कालाई सहयोग गर्ने, सँगै लिएर हिँड्ने अर्थात क्रिकेट संस्कारको अनुभव विकास गराउन खोजिरहेको छु । तर यसो भन्दैमा प्रशिक्षक भईसकेपछि सबै आफ्नो नियन्त्रणमा हुँदैन ।

हामीले सक्ने भनेको सम्झाउन र सिकाउन मात्रै हो । एउटा कुरा सिकायो । खेलाडीले अर्को तरिकाले गर्न सक्छ । सबै कुराले गर्दा पनि खेलाडीमा भन्दा पनि प्रशिक्षकमा फ्रस्टेसन आउछ । मैले राष्ट्रिय यू१९ टोलीलाई मात्र होइन पुरा देशमा जतिपनि यू१९ मुनिका क्रिकेट खेल्ने खेलाडी खेल्छन् ती सबैलाई सकेसम्म खेल्ने अवसर तयार गर्न खोज्छु ।

यू१९ एसिया कपमा २०१७ मा भारतलाई हराउनु प्रशिक्षक करियरको एक उत्कृष्ट क्षण हो । राम्रो नतिजा आयो भने खेलाडीको चर्चा हुन्छ । र हुनुपनि पर्छ । आएन भने गाली खाने प्रशिक्षकले नै हो । जबसम्म खेलाडी टिमको रुपमा खेल्दैन तव व्यक्तिगत सफलता क्षणिक मात्र हुन्छ, यो कुरा उसले कहिल्यै भुल्नु हुँदैन । च्याम्पियन बन्न टोली एकजुट हुनुपर्छ ।

जिम्मेवार निकाय क्यान नहुँदा चार वर्षसम्म हामीले क्रिकेट खेल्यौैं मात्र । विकासका काम केहि भएनन् । त्यसैले अबको चार वर्ष दोब्बर काम गर्न सक्नुपर्छ । निद्राबाट उठ्नै पर्छ । भौतिक संरचना मात्र होइन दक्ष अम्पायरदेखि सबै म्यानपावर तयार गर्न सक्नुपर्छ । बाहिरबाट खेलाडी खेलेन, शून्यमा आउट भयो भन्न सजिलो छ । तर हामीले गर्नुपर्ने कामनै गरेका छैनौं । टालटुल र काम चलाउ हिसाबमा अघि बढेको छौं । अब यसरी अघि बढ्न सकिदैन । सबै कुरामा परिवर्तन हुन आवश्यक छ । क्रिकेटमा सबै एकजुट भएर एउटै बाटोमा हिडेनौं र दश जना १० बाटोमा हिड्ने हो भने सफलता पाउन सकिँदैन । च्याम्पियन बन्न टोली एक हुनैपर्छ ।

क्रिकेट खेलि रहनुभएको छ भने जित र हारको बीचमा राखेर मात्र नर्हेनुस् । क्याच छोप्दाको रमाईलो । दौडिएर बल समात्दाको रमाईलो । ब्याटिङ गर्दा ब्याटको बीचमा ठोकिनुको रमाईलो । बलिङ गर्दा बिट हुँदा होस् वा स्टम्पमा लाग्दाको रमाईलो । यी कुरामा रमाउनुहोस् । यदि तपाईले यस्तो गर्नुभयो भने पक्का पनि तपाईले लामो समय सम्म क्रिकेट खेल्न सक्नुहुन्छ ।

नेपाली राष्ट्रिय क्रिकेट टोलीका कप्तानहरुको संस्मरण समेट्ने क्रममा हाम्रो खेलकुदले सबै कप्तानहरुको खेल जीवन प्रतिविम्बित गर्ने प्रयास गर्नेछ । यो लेख हाम्रो खेलकुदका भुपेन्द्र जिसीले कुराकानीका आधारमा तयार पारेका हुन् । यसअघि अन्य कप्तानहरुको संस्मरण पढ्न यहाँ थिच्नुहोस ।