भुपेन्द्र जि.सी., काठमाडौं

कुनैपनि प्रतियोगिता होस् । टियु क्रिकेट मैदानमा समर्थकले खेलाडीलाई सधैं साथ दिँदै आएका छन् । त्यो यू-१९ राष्ट्रिय प्रतियोगिता होस् वा अन्तर्राष्ट्रिय नेपालको खेल । टियुमा समर्थक सयौंको संख्यामा सधैं भेट्न सकिन्छ ।

त्यसो त समर्थकको उपस्थीति संख्या खेलको महत्त्व अनुसार फरक हुन्छ । राष्ट्रिय स्तरको प्रतियोगितामा सधैं समर्थक आउँछन् । नेपाली क्रिकेट विकाशमा १२ औं खेलाडीको योगदान, साथ, सहयोग सधैं अतुलनीय छ । जुन शब्दमा बयान गर्न मुश्किल पर्छ । यसअघि टियुमा आयोजना भएको फ्रेन्चाइज क्रिकेट प्रतियोगिता एभरेस्ट प्रिमियर लिग (इपिएल) र वुमन्स च्याम्पियन्स लिग (डब्लुसिएल) ले त समर्थकको उपस्थितिलाई प्राथमिकतामा राख्दै टिकट दरमा सधैं उदारता देखाउँदै आएका थिए ।

यसअघि फ्रेन्चाइज क्रिकेटमा बाक्लो उपस्थिति हुने टियु मैदानको अवस्था अहिले नेपाल टि२० लिगमा भने विपरित छ । नेपाल क्रिकेट संघ (क्यान) ले पहिलो पटक आयोजना गरिरहेको लिगमा मैदानको पर्खाल भित्र दर्शकदीर्घा झन्डै खाली हुँदा पर्खाल बाहिर भरिभराउ समर्थक देख्न सकिन्छ । मैदानभित्र दर्शकदीर्घामा औंलामा सजिलै गणना गर्न सक्ने समर्थक मात्रै देखिन्छन् ।

नेपालको समर्थक देखेर नै विश्वका धेरै स्टार क्रिकेटर टियुमा खेल्ने सपना राखेका हुन्छन् । सन् २०२० को आइसिसी विश्वकप लिग–२ मा ओमानका युवा ब्याटर अकिब इलायसले नेपालविरुद्ध आफ्नो ओडिआई करिअरको पहिलो शतक हाने । जो कोहि क्रिकेटरले ब्याट उठाउँदै पहिला आफ्नो ड्रेसिङ रुममा अभिनन्दन गर्दछन् । तर अकिबले नेपाली समर्थकलाई पहिला ब्याट देखाए ।

उनको जवाफ थियो, ‘मैले करिअरमा धेरै शतक हान्न सक्छु । तर यस्तो क्राउडमा फेरि खेल्न र साथ नपाउन सक्छु’, यो भनाई नै नेपाली समर्थकको लोकप्रियतालाई दर्शाउँछ ।

‘मैले नेपाली समर्थकसामु ओडिआई करिअरको पहिलो शतक प्रहार गरे । जुन शतक बयान गर्ने मसँग शब्द छैन । नेपाली समर्थक साँच्चै अद्भुत छन् । मैले त्यस्तो माहोलमा कहिल्यै खेल्न पाएका थिइनँ ,’ उनले त्यो भनेका थिए । यो एउटा उदाहरण मात्रै हो । हरेक विदेशी खेलाडी यसरी नै नेपाली समर्थकको तारिफ गर्दछन् ।

सोमबार नेपाल टि२० लिग हेर्न टियु मैदान भित्र जम्मा १ सय ६ समर्थक थिए । टियुको धेरै ठाउँ खाली देखिन्छ । अझ विहानको समयमा समर्थक भन्दा बढी सुरक्षाकर्मी देखिन्छन् । नेपाल र विदेशी स्टार खेलाडी टियु मैदानमा खेलि रहँदा काँडेतार बाहिरबाट हेर्नु परेको छ । विदेशी खेलाडीले नेपाली समर्थकको असली मज्जा देख्न पाएका छैनन् ।

समर्थक आउँदै नआएको होईन । चर्को टिकट मूल्यको कारण गेटबाट भित्र पस्नै चाहँदैनन् । बाहिरबाटै हेर्छन् र फर्किन्छन् । भित्र भन्दा बाहिर बसेर हेर्ने धेरै छन् । नेपाल टि२० लिगको कर्मसियल साझेदार सेभेन थ्री स्पोर्ट्सले टिकट मूल्य ३ सय रुपैयाँ राखेको छ । जसको कारण टियु भित्र समर्थक गएका छैनन् । मैदानभित्र बस्ने राम्रो व्यवस्था नहुनु, विगतजस्तो समर्थकका लागि विभिन्न मनोरंजन र खेलसँग जोडिने माध्यम नहुनु पनि कारक बुझ्न सकिन्छ ।

त्यसैपनि प्रायोजकले मैदानबाहिरबाट हेर्न मिल्ने धेरै ठाउँहरु आफ्नो बोर्डले धोपेको छ । तर जहाँ खाली छ । त्यहाँबाट समर्थकले हेरेका छन् । कतिपयले त काँडे तारमाथि टेकेरै हेरेका छन् । भित्र होस् वा बाहिर । फुटकर व्यापारी होस् वा टियुका ‘सुपर फ्यान’ नन्दु । सबैको जवाफ एउटै हुन्छ, टिकट मूल्य धेरै राख्दा भित्र समर्थकनै आएनन् ।

अहिले टियुमा टिकट मूल्य चार श्रेणीमा निर्धारण गरिएको छ। कर्पोरेट बक्समा बसेर हेर्न ७ हजार ५ सय, भिआईपी बक्समा बस्न ५ हजार, भिआइपी स्टान्डमा १५ सय र सामान्य दर्शकले खेल हेर्न ३ सय रुपैयाँ तिर्नुपर्छ । जुन नेपाली क्रिकेटमा अस्वभाविक मूल्य हो ।

सोमबार भित्र पुरै भाग बसेर हेर्ने भन्दा बाहिर दर्शक छिर्ने मुख्य गेटको अगाडि मात्रै दुई गुण बढी समर्थक थिए । पुरै मैदान बाहिरबाट हेर्नेको संख्या भित्र भन्दा धेरै थियो । शनिबार र आइतबार सार्वजनिक विदा हुँदा तुलनात्मक रुपमा धेरै समर्थक आएका थिए । तर पनि भित्र पस्ने भन्दा बाहिर बस्नेको भिड धेरै थियो ।

त्यसै मध्यका बाहिरबाट खेल हेरिरहेका एक थिए अशोक कार्की । उनीपनि चर्को टिकट मूल्यकै कारण भित्र छिरेका थिएनन् । ‘टिकट एकदमै महँगो भयो । नेपाली दर्शकलाई यो टिकट धेरै महँगो हो । भित्र र बाहिर बसेर हेर्नुमा धेरै फरक हुन्छ । भित्र बसेपछि खेलाडीलाई चियरअप (समर्थन) गरेर बोल्न पाइन्छ । बाहिर त ठिङ्ग उभेर हेर्नुपर्छ । उभिँदा खुट्टा दुख्छ । टिकट मूल्य अली कम भए यी बाहिरबाट हेर्ने सबै भित्र जान्थे । अनि धेरै रमाइलो हुन्थ्यो । अझ टियुका विद्यार्थीलाई क्यानले कार्डको आधारमा छुट दिनुपर्ने हो’, कार्कीले हाम्रो खेलकुदसँग भने ।

टिकट काटेर भित्र जाने समर्थकहरुको जवाफ पनि त्यस्तै पाउन सकिन्छ । उनीहरु आफूले चाहे जस्तो स्तरिय खेल र सुविधा नपाएको बताउँछन् । ‘समर्थक नआउनुको पहिलो कारण टिकटको मूल्य नै उच्च भयो । त्यसपछि हामी समर्थकको रुपमा हेर्ने हो भने खेलको स्तर र आयोजना त्यस अनुसार हुन सकेको छैन । यो भन्दा इपिएलको स्तर निकै माथि थियो । खेलाडीले पाएन आफ्नो ठाउँमा होला । तर मलाई त खेलको क्वालिटीनै चित्त बुझेन’, दर्शक आशिष जोशीले भने ।

जोशीले त्यसैमा थपे, ‘१७/१८ दिन खेल छ । दिनहु (रेगुलर) आउने ले त दिनको तीन सयको दरले ६, ७ हजार जान्छ । सामान्य विद्यार्थीले त त्यो पूरा गर्नै सक्दैन नि । महिनामा ६ हजार टिकट काटेर कस्ले हेर्ने ? मलाई त्यहिँ भएर समर्थक आएका छैनन् जस्तो लाग्छ ।’

यता नेपाल टि२० गर्भनिङ काउन्सिलका अध्यक्ष प्रशान्त विक्रम मल्लले आफ्नो तयारी र प्रचार प्रसार नहुँदा पनि समर्थक नआएको बताउँछन् । ‘टियुमा समर्थक नआएकोमा हाम्रो ध्यान गएको छ । हामी यस विषयमा छलफलमै छौं । हामीले समर्थकमा एउटा त्यो उत्साह र भावना ल्याउन सकेनौं पनि । हामी पनि प्रतियोगिता हुने वा नहुनेमा दोधारमा थियौं । हामीले प्रचार प्रसारमा काम पनि गर्न पाएनौं’, प्रशान्तले हाम्रो खेलकुदसँग भने ।

टिकट मूल्य घटाउनेमा पनि सेभेन थ्री स्पोर्ट्सलाई सुझाव दिने बताए । ‘कर्मसियल सम्झौता गरेको सेभेन थ्री स्पोर्ट्ससँग भएको सबैलाई थाहा छ । त्यसैले यो अधिकार उनीहरुको हुन्छ । हामी उनीहरुसँग यो विषयमा छलफल गर्नेछौं । हामी उनीहरुमाथि नियम बाहिर गएर सिधै हस्तक्षेप गर्न सक्दैनौं । तर सल्लाह दिन सक्छौं । मूल्य घटाउने कुरामा छलफल गर्छौ,’ मल्लले भने ।

किन आएनन् टियुमा समर्थक ?

टियुमा समर्थक नआएको होईन । टिकट काटेर भित्र छिर्ने नभएका हुन् । बाहिर त समर्थकको राम्रो उपस्थीति देखिन्छ । तर यस पटक टिकट मूल्य उच्च छ । भित्र भन्दा बाहिर बढी छन् । बाहिरका सबै भित्र आउने हो भने धेरै समर्थक बल्ल देखिन्छन् ।

अर्कोतर्फ प्रतियोगिताको प्रचार प्रसार शून्य रह्यो । त्यसैले समर्थकमा उत्साह पनि कुनै रहेन । समर्थकले हेर्ने र मज्जा लिने सबैभन्दा बढी ब्याटिङबाट हो । विष्फोटक ब्याटिङ निकै रुचाउँछन् । तर त्यो आशा गर्ने खेलाडीहरु पनि यो पटक कम छन् ।

पछिल्लो समय नेपालले अन्तर्राष्ट्रिय क्रिकेटमा लगातार खराब प्रदर्शन गर्दै हार्दा पनि त्यसको असर देख्न सकिन्छ । समर्थकलाई तान्ने अर्को आधार विदेशी खेलाडी हुन् । केहि खेलाडीलाई छाड्ने हो भने समर्थकलाई आर्कषित गर्ने विदेशी स्टार पनि छैनन् । आयोजकले समर्थक तान्ने कुनै आर्कषण अफर पनि ल्याएको छैन ।

प्रचारको मुख्य आधार अहिले सामाजिक सञ्जाल हो । जब कसैले मैदानमा भीड, हल्ला र मनोरञ्जन देख्छ अनि उसलाई पनि जाउँ जाउँ हुन्छ । तर त्यस्तो कतै देखिदैन । अझ प्रत्यक्ष प्रसारणमा ब्रोडकास्टर आफैंले दर्शकको हो-हल्ला गरेको आवाज कम्प्युटरबाट थप्नुपरेको छ । नेपाली क्रिकेटमा समर्थकको उपस्थिति सधैं हुने हुँदा यसअघि यो अवस्था देख्नुपरेको थिएन ।

प्रायोजकले सामाजिक सञ्जालमा प्रचार नै गर्न सकेको छैन । कुनै त्यस्तो तयारी पनि देखिदैन । प्रचारको लागि सामाजिक सञ्जालमा न आयोजकको लगानी छ, न सबै फ्रेन्चाइज टोलीको । सहभागी मध्य लुम्बिनी अल स्टार्सले मोटो रकम खर्चेर आफ्नो प्रवर्द्धन गरेको छ । विराटनगर र जनकपुरले पनि सामाजिक संजाललाई चलायमान बनाउने प्रयास गरेका छन् ।

संख्यात्मक रुपमा हेर्ने हो भने लुम्बिनीको प्रयास लिग आयोजक र अन्य टोलीको सामुहिक प्रयास भन्दा राम्रो देखिन्छ । त्यसैले पनि लुम्बिनीको खेलमा भीआइपी बक्स भरिभराउ हुन्छ, र अन्यको खेलमा खाली नै । लुम्बिनीले त दर्शकमाझ पुगेर नै कार्यक्रम गरेको पनि देखिन्छ । तर प्रतियोगीताको सुरक्षा व्यवस्था नहुँदा त्यसले दुर्घटना निम्त्याउने डर पनि छ ।

कीर्तिपुर क्षेत्र विद्यार्थीको बाहुल्याता छ । टियु आउने पनि विहान पढाई सकेर तीनै विद्यार्थी हुन् । त्यसैले त्यो मूल्य घटाउन बोहक अन्य विकल्प छैन । समर्थक नै नआए कुनैपनि प्रतियोगिता लोकप्रिय र सफल हुँदैन । समर्थकको मन जित्न सक्नुपर्छ नै । समर्थक नै आए नेपाली क्रिकेटको लोकप्रिता झनै घट्दै जान्छ । अर्कोतर्फ विश्वका ठूला स्टार खेलाडीलाई आर्कषित गर्ने आधारनै यहि हो ।

विदेशी खेलाडीलाई पनि कहिले नेपाल जाउँ र खेलौं भन्नलाई समर्थक ल्याउनै पर्छ । समर्थक नहुँदा अहिलेका विदेशी खेलाडीको मनमा मात्रै होईन फर्किदा पनि पक्कै राम्रो सन्देश लगेर फर्किदैनन् । आयोजकले अरु केहि गर्न नसकेपनि कम्तिमा टिकट मूल्य घटाएर बाहिरबाट हेर्नेलाई भित्रबाट हेर्न सक्ने वातावरण सहजै मिलाइदिनु पर्छ । त्यसरी हेर्न कसैलाई रहर पनि हुँदैन । नेपाली क्रिकेटको पहिचानको मुख्य आधारलाई फर्काउन आयोजकले गम्भीर रुपमा ध्यान दिनुपर्छ ।