भारत विश्व क्रिकेटको पावरहाउस टोली मानिन्छ । अन्तर्राष्ट्रिय स्तरमा भारतले तीनै शैलीमा उत्कृष्ट प्रदर्शन गर्दै आएको छ । तर भारत पछिल्लो एक दशकयता टोली आइसिसी उपाधि विहीन छ । पछिल्लो पटक आइसिसी उपाधिको रुपमा भारतले महेन्द्रसिंह धोनीको कप्तानीमा सन् २०१३ मा च्याम्पियन्स ट्रफी जितेको थियो ।

भारतले विश्वकपको रुपमा पछिल्लो पटक सन् २०११ मा एकदिवसिय विश्वकप जितेको थियो । टि२० क्रिकेटमा पहिलो संस्करणको २००७ विश्वकप उपाधि जितेको भारतले त्यसपछि सफलता हात पार्न सकेको छैन । विश्वको सर्वाधिक लोकप्रिय टि२० फ्रेन्चाइज क्रिकेट इन्डियन प्रिमियर लिग (आइपिएल) भारतमा भएपनि विश्वकप जित्न नसक्दा दबाब बढ्दै गएको छ ।

भारतले सन् २०१४ को टि२० विश्वकप, २०१७ को च्याम्पियन्स ट्रफी र २०२१ को आइसिसी विश्वकप टेस्ट च्याम्पियनसिप फाइनल खेलेपनि उपाधि जित्न सकेन । २०१५ को एकदिवसिय, २०१६ को टि२० विश्वकप र २०१९ को एकदिवसिय विश्वकपमा सेमिफाइनल सम्मको यात्रा तय गरेको थियो ।

गत वर्ष यूएईमा भएको टि२० विश्वकपमा भारतको प्रदर्शन सम्झन लायक रहेन । पाकिस्तानसँग कुनैपनि विश्वकप इतिहासकै पहिलो हार बेहोर्न पुग्यो । पाकिस्तानसँग १० विकेट र न्युजिल्यान्डसँग ८ विकेटले पराजित भएपछि भारत सुपर १२ बाटै बाहिरिनु परेको थियो । त्यसपछि भारतको कप्तानी रोहित शर्माले गर्दै आएका छन् । आइपिएलमा सर्वाधिक पाँच पटक उपाधि जिताउने रोहितलाई विश्वकपको दबाब छ । भारतलाई विश्वकप उपाधि अव अनिवार्य जस्तै बनेको छ ।

तर यसै साता भारत टि२० एसिया कपमा सुपर फोरमा पाकिस्तान र श्रीलंकासँग पराजित हुँदै बाहिरियो । विश्वको शक्तिशाली देश भारतीय क्रिकेट टोलीमा थुप्रै समस्या र कमजोरीहरु छन् । जसको कारण भारतले ठूला उपाधि जित्न सकेको छैन । यी पाँच कमजोरी भारतले २०२२ को टि२० विश्वकप जित्न कठिन हुनसक्छ ।

५. ब्याटिङमा गहिराइ नहुनु

भारतको प्लेइङ–११ मा प्रमुख तीन तीव्र गतिका बलर खेल्ने निश्चित जस्तैछ । जस्प्रित बुमराह र हर्षल पटेलको स्थान पक्कापक्की जस्तै हुँदा थप एक बलरले मौका पाउनेछन् । भुनवेश्वर कुमार र अर्शदीप सिंहमध्य एकले मौका पाउनेछन् । डेथ ओभरमा बुमराह र हर्षल हुँदा भुवनेश्वर कुमारको सम्भावना उच्च छ ।

भुवनेश्वर कुमारले नयाँ बलका साथ पावर प्लेमा राम्रो बलिङ गर्ने गर्दछन् । स्पिनर युजभेन्द्र चहल र रविचन्द्रन आश्विन भारतको प्लेइङ–११ मा पर्ने देखिन्छ । आश्विनलाई छाड्दा अन्य चार बलर ब्याटिङका लागि चिनिदैनन् ।

आश्विनको पनि टि२० मा प्रदर्शन राम्रो छैन । त्यसैले भारत ६ ब्याटरका साथ मैदान उर्तनु पर्ने हुन्छ । तर सधैं शीर्ष र मध्यक्रमका ब्याटर चल्छन् भन्ने हुँदैन । कहिलेकाहिँ छिट्टै चार पाँच विकेट गुम्दा भारत ठूलै समस्यामा पर्नसक्छ । जुन समस्या विश्वकपमा पुन: घातक बन्न सक्छ ।

भारत अन्य टोली जस्तो बलरबाट ब्याटिङमा भने आशा गर्न सक्दैन । हार्दिक पान्ड्यालाई छाड्ने हो भने बलरलाई बलरको रुपमा मात्र खेलाउनु पर्ने हुन्छ ।

४. शीर्षक्रममा निर्भर

भारतको टोली विश्व स्टारले भरिएको छ । तर खेलमा भने शीर्षक्रममा निर्भर रहँदै आएको छ । भारतको ओपनिङ रोहित शर्मा र लोकेश राहुलले गर्नेछन् । त्यसपछि विराट कोहली, सूर्यकुमार यादव, हार्दिक पान्ड्या, ऋषभ पन्त र दीनेश कार्तिक छन् । कार्तिक र पन्त मध्य एक प्लेइङ–११ मा खेल्ने देखिन्छ ।

रोहित, राहुल र कोहलीमा भारत बढी निर्भर रहँदै आएको छ । पछिल्लो समय सूर्यकुमार यादवले पनि आशा जगाएका छन् । तर एसिया कपमा सूर्यको प्रदर्शन राम्रो हुन सकेन । भारत श्रीलंकासँग ६ विकेटले पराजित भयो ।

ओपनर रोहित शर्माले ४१ बलमा ७२ रन बनाएपनि अन्यको प्रदर्शन राम्रो हुन सकेन । रोहित आउट हुँदा भारत २ सयमाथिको योगफल बनाउने बलियो अवस्थामा रहेपनि ८ विकेट गुमाउँदै १ सय ७३ रन बनाएको थियो । उक्त लक्ष्य श्रीलंकाले एक बल अगाडि पूरा गरेको थियो ।

विराट कोहली डक, सूर्य २९ मा ३४, हार्दि र पन्त १७–१७ रनमा आउट भएका थिए । पाकिस्तानसँग पनि भारतले सानदार सुरुवात गर्न पावर प्लेमा ६२ रन बनाएको थियो । जुन सुरुवात अनुसार २ सय रन सजिलै बनाउन सक्थ्यो । तर १ सय ८१ रनमै रोकियो ।

उक्त खेलमा भारतका शीर्ष तीन ब्याटर विराट कोहली ६०, रोहित शर्मा र लोकेश राहुल २८–२८ रनमा आउट भएका थिए । अफगानिस्तानविरुद्ध भारतले २ विकेट गुमाउँदै २ सय १२ रन बनाएको थियो । जसमा ओपनर कोहलीले १ सय २२ र कप्तान लोकेश राहुलले ६२ रन बनाएका थिए ।

यी समस्या हालचालका राम्रा उदाहारण मात्रै हुन् । २०१७ देखि भारतको नतिजा शीर्षक्रमका ब्याटरमा निर्भर हुँदै आएको छ । तर सधैं शीर्षक्रमका ब्याटर चल्छन् भन्ने हुँदैन । खराब कन्डिसन वा दबाबको खेलमा सुरुवातमै दुई तीन विकेट गुम्दा भारत समस्यामा पर्ने देखिन्छ । २०१९ को विश्वकपमा न्युजिल्यान्ड र २०२१ मा पाकिस्तानसँग हार्नुको मुख्य कारण यो पनि हो ।

३. खेलाडी प्रयोगमा अस्थीरता

भारतले लगातार खेलाडी प्रयोग गर्दै आएको छ । यस वर्षमात्र भारतले टि२० आईमा २७ खेलाडी प्रयोग गरेर हेरेको छ । कुलदीप यादव, रवि विश्रोई, आवेश खान, वेंकटेश ऐर, ऋतुराज गायकवाड, सञ्जु स्यामसन, ईशान किशन, श्रेयस ऐर, उमरान मलिक, शार्दुल ठाकुर, मोहम्मद शिराज लगायतका खेलाडी प्रयोग गरेको थियो ।

भारतले विश्वकपलाई लक्षित गरि निश्चित खेलाडीलाई तयार पारेको छैन । त्यसले अस्थिरता बनाएको छ । लगातार खेलाडी परिवर्तनले रणनीति र प्रदर्शन दुवैमा असर पार्छ । अन्य उपाधि दाबेदार इंग्ल्यान्ड, अष्ट्रेलिया, दक्षिण अफ्रिका र न्युजिल्यान्डले भने एकै खेलाडीलाई निरन्तर अन्तराष्ट्रिय खेल खेलाएका छन् ।

जसले खेलाडीको प्रदर्शनमा अझ निखारता ल्याउँछ । लगातार खेलाडी परिवर्तन त्यो टिमले गर्छ जसले आफ्नो समस्या समाधान गर्न विकल्प खोजेको हुन्छ । खेलाडी प्रयोगमा अस्थिर हुँदा भारतलाई विश्वकपमा कठिन पर्नसक्छ ।

२. ठूला प्रतियोगिता र दबाबमा खेल्न नसक्नु

भारत ठूला प्रतियोगिताको जित्नै पर्ने खेलमा असफल हुँदै आएको छ । एसिया कपमा भारत पाकिस्तानसँग पराजित भएपछि श्रीलंकालाई हराउनै पर्ने थियो । तर श्रीलंकासँग ६ विकेटले पराजित हुँदै बाहिरियो । २०२१ को टेस्ट च्याम्पियन्ससिप ट्रफीको फाइनलमा न्युजिल्यान्डसँग पराजित भयो ।

२०१९ को विश्वकपको सेमिफाइनल, २०२१ को टि२० विश्वकपमा न्युजिल्यान्ड र पाकिस्तानसँगको हार राम्रो उदाहरण हुन् । दबाबमा खेलमा भारतका प्रमुख ब्याटरको प्रदर्शन राम्रो छैन । २०१७ को च्याम्पियन्स ट्रफीमा रोहित शर्मा शून्य, विराट कोहली ५, शिखर धवन २१, युभराजसिंह २२ र धोनी ५ रनमा आउट भएका थिए ।

२०१९ को सेमिफाइनलमा न्युजिल्यान्डले दिएको २ सय ४० रनको विजयी लक्ष्य पछ्उयादा कोहली, रोहित र राहुल १–१ रनमा आउट भएका थिए । २०२१ मा पाकिस्तानविरुद्ध राहुल ३, रोहित डक र सूर्यकुमार यादव ११ रनमा आउट भएका थिए ।

भारतका प्रमुख खेलाडी जित्नै पर्ने खेलमा लगातार असफल हुँदै आएका छन् । खेल जित्नको लागि मैदानमा प्रदर्शन हुनुपर्छ । तर भारतीय खेलाडीको नाम कागजी रुपमा ठूला भएपनि दबाबको खेलमा प्रदर्शन सधैं खराब रहने गर्दछ । जुन पुन घातक बन्नसक्छ ।

१. बायाँ हाते बलर सामू निरीह

भारतीय क्रिकेटको वर्तमान समयको सबैभन्दा ठूलो समस्या बायाँ हाते बलरको सामना गर्न नसक्नु हो । भारतले पछिल्लो समय गुमाएका लगभग सबै ठूला प्रतियोगिता विपक्षी बायाँ हाते बलर नायक बनेका छन् । भारतीय ब्याटरको लागि बायाँ हाते बलर सधैं भिलेन बनेका छन् ।

शीर्ष तीन ब्याटर रोहित, राहुल र कोहलीको लागि बायाँ हाते बलरको इनिङ स्वीङबल मुख्य कमजोरी हो । २०१७ को च्याम्पियन्स ट्रफीको फाइनलमा मोहम्मद आमिर, २०१९ को विश्वकपको सेमिफाइनलमा ट्रेन्ट बोल्ट, २०२१ को विश्वकपमा पाकिस्तानका शाहिन शाह अफ्रिदी नै नायक बनेका थिए ।

गत जुलाईमा इंग्ल्यान्डका बायाँ हाते बलर रिस टोप्लीले भारतविरुद्ध दोस्रो ओडिआईमा ९.५ ओभरमा २ मेडनसहित २४ रन खर्चेर ६ विकेट लिएका थिए । २ सय ४७ रनको विजयी लक्ष्य पछ्याएको भारत १ सय ४६ रनमा अल आउट भएको थियो ।

गत अगष्टमा वेस्टइन्डिजका तीव्र गतिका बायाँ हाते बलर ओबेद म्याकोयले भारतलाई १ सय ३८ रनमा अल आउट गर्न दोस्रो टि२० आई खेलमा ४ ओभरमा १ मेडनसहित १७ रन खर्चेर ६ विकेट लिएका थिए ।

यसै एसिया कपमा पनि भारतलाई हराउन श्रीलंका बायाँ हाते तीव्र गतिका बलर दिलशान मदुशनकाले ४ ओभरमा ४ ओभरमा २४ रन खर्चेर ३ विकेट लिएका थिए । यो समस्या भारतलाई लगातार भारी पर्दै आएका छन् ।

अष्ट्रेलियामा मिचेल स्टार्क, इंग्ल्यान्डमा रिस टोप्ली, पाकिस्तानमा शाहिन अफ्रिदी, न्युजिल्यान्डमा ट्रेन्ट बोल्ट, दक्षिण अफ्रिका वेन पार्नेल र बंगलादेशका मुश्ताफिजुर रहमान जस्ता हरेक टोलीका बायाँ हाते बलर पुन: घातक बन्न सक्छन् । भारतको शीर्षक्रम ब्याटिङमा बायाँ हाते खेलाडी नहुँदा टोली अझ समस्यामा पर्न सक्छ ।

एजेन्सीको सहयोगमा भुपेन्द्र जिसीको प्रस्तुति